ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹੜ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਸੋਕਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਆਉ ਇਸਦਾ ਕਾਰਣ ਜਾਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ।  

ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਹਿਮਨਦ (ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ)  ਪਿਘਲ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਕਰੋੜਾਂ-ਅਰਬਾਂ ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਦੇ ਜਿਊਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਜੀਵਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।

ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦਾ 68% ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਫ ਪੀਣ ਯੋਗ ਪਾਣੀ ਦੱਖਣਧਰੁਵੀ (ਐਂਟਾਰਟੀਕਾ), ਉੱਤਰਧਰੁਵੀ (ਆਰਕਟਿਕ) ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਹਿਮਨਦਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਕਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਤੋਦਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਚਿੱਟੇ ਪਹਾੜ ਹਿਮਨਦ ਵਿੱਚ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਬਰਫ ਹੈ।

ਹਿਮਨਦ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਿਛੀ ਹਿਮਨਦ ਦੀ ਬਰਫ ਦੀ ਚਾਦਰ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੂਰਜ ਵੱਲੋ ਆਉਂਦੀ ਤਪਸ਼ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਭੇਜਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਉੱਤਰਧਰੁਵ ਅਤੇ ਦੱਖਣਧਰੁਵ ਭੂਮਧ ਰੇਖਾ ਨਾਲੋਂ ਠੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਰਨ ਜੇਕਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲ ਜਾਵੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਲ 230 ਫੁੱਟ ਉਚਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਹੋਣ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ। ਅੱਜਕੱਲ 'ਪੌਦਾਘਰ' ਨਿਕਾਸੀ ਕਾਰਨ ਜਲਵਾਯੁ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਓਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਝੱਖੜ, ਤੁਫਾਨ, ਸੁਨਾਮੀ, ਭਿਆਨਕ ਤੱਟੀ ਤੂਫਾਨ ਆਦਿ। ਇਹਨਾਂ ਵੱਡੇ ਹਿਮਨਦ ਉਤੇ ਖੁਰਦੀ ਬਰਫ ਦੇ ਵੀਡੀਓ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਕੱਲ ਆਮ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਅੱਜ ‌ਅਸੀਂ ਦੱਖਣੀਧਰੁਵ ਅਤੇ 'ਗਰੀਨਲੈਂਡ' ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ , ਦੁਨੀਆਂ ਉਪਰ ਤੀਜੇ ਵੱਡੇ ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਪਠਾਰ , ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ।

ਉੱਨੀ ਸੌ ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ 'ਐਲਫਰਡ ਵੈਗਨਰ' ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਰੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।  ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੱਥ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਵੈਗਨਰ ਦੇ ਅੰਦਾਜੇ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਠੀਕ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜਾਈ ਨੂੰ "ਪਲੇਟ ਵਿਵਰਤਨਿਕੀ" (ਟੈਕਟਾਨਿਸ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਖਿਸਕਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਚੀ ਨੀਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੜ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੁਝ 25 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ "ਪੈਂਜੀਆ" ਨਾਮ ਦੇ ਅਤਿਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ‌ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਟੈਥਿਸ ਸਾਗਰ' ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਵੱਡੀ ਹਿਲਜੁਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪੈਂਜੀਆਂ ਵਿਚ ਤਰੇੜਾਂ ਪੈ ਗਈਆਂ। ਸਾਰੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਅੱਡ ਅੱਡ ਹੋ ਕੇ ਖਿੰਡਣ ਲੱਗੇ। ਅੱਜ ਤੋਂ 20 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਂਜੀਆ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਸੀ 'ਲਾਓਰੇਸੀਆ' ਜਿਸ ਵਿਚ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ , ਯੂਰਪ, ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬਾਕੀ ਭਾਗ ਸਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗ 'ਗੌਂਦਵਾਨਾ' ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ,ਅਫਰੀਕਾ, ਐਂਟਰਾਟਿਕਾਂ ,ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਅਤੇ ਪਠਾਰ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।

12 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਖੰਡ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਦੂਰ ਹਟ ਗਏ । ਭਾਰਤ ਦਾ 'ਅਰਾਵਲੀ ਪਠਾਰੀ' ਹਿੱਸਾ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਸਰਕ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੰਜ ਛੇ ਕਰੋੜ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ 'ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ' ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਥਲ ਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਵਗਦੇ ਦਰਿਆ 'ਟੈਥਿਸ' ਵਿੱਚ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਡਿਗ ਰਹੇ ਸਨ , ਉਧਰੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਰਾਵਲੀ ਵੱਲੋਂ ਵਗਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਦਰਿਆ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਂਦੇ ਤਲਛੱਟ ਇਸ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸਮੁੰਦਰ ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਭਰਦਾ ਗਿਆ।

ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਦਸ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਉਲਕਾ ਮੈਕਸੀਕੋ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੇ 'ਚਿਕਸਲੂਬ' ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇਕ ਥਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਣ ਡਿੱਗੀ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ। 90% ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈਆਂ, 'ਡਾਇਨੋਸੋਰ' ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬੱਧੀ ਉੱਡੀ ਧੂੜ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਤੇ ਹਨੇਰਾ ਛਾਇਆ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਪਟਲ ਹਰ ਸਾਲ 9 ਤੋਂ 16 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਰਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲਗਭਗ 5 (ਪੰਜ) ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋਂਨੋ ਪਲੇਟਾਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਟਕਰਾਈਆਂ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।

ਹਿਮਾਲਿਆ ਅੱਜ ਕੱਲ ਵੀ ਇਕ ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਉੱਚਾ ਉਠ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਪਲੇਟਾਂ ਸਰਕਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ-ਬਿੰਦੂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਤਿਬੱਤ ਦੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਕਹਾਣੀ।

ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਪਰਬਤ ਹਨ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਸਵਾ ਦੋ ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇਕ ਹੋਰ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ‌। ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਕਾਂਗੜੇ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੋਠੋਹਾਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਇਹ ਘਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਦੱਸਣੀ ਚਾਹਾਂਗੀ ਕਿ ਹਿਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਾਕੀ ਧਰਤੀ ਵਾਂਗ ਬਰਫ਼ਾਨੀ ਯੁੱਗ ਆਏ।

ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ 23 ਕੁ ਲੱਖ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਖਰੀ ਬਰਫ਼ਾਨੀ ਯੁੱਗ ਆਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਥੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦੱਸਦੀ ਹਾਂ, ਆਖਿਰੀ ਬਰਫ਼ਾਨੀ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਹਿਮਾਚਲ ਦੇ ਧਰਮਸਾਲਾ ਦੇ 'ਤਰਿਉਂਢ' ਵਰਗੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਨੀਵੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫੁੱਟ ਉੱਚੀਆਂ ਬਰਫਾਂ ਜੰਮੀਆ ਰਹੀਆਂ। ਜਦੋਂ ਗਰਮ ਯੁੱਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤਕ ਮੋਹਲੇਧਾਰ ਮੀਂਹ ਪਏ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਰਫ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਿਘਲ ਕੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਹਿਣ ਨਾਲ ਰੁੜ ਆਏ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਲੈ ਆਏ ਜੋ ਕਿ ਕਾਂਗੜੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਆਮ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਿਆਨਕ ਹੜ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੜਾਂ ਵਿਚ ਰੁੜ੍ਹਦੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਪੱਥਰ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਗੋਲ ਮਟੋਲ ਹੋ ਗਏ । ਅਣਗਿਣਤ ਟਨ ਮਿੱਟੀ ਉਪਰੋਂ ਥੱਲੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਰੁੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਰਾਈ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲ ਗਈ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੋਣਾ ਜਿਥੇ ਜਿਥੇ ਹਿਮਾਲੀਆ ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਦਰਿਆ ਲੰਘੇ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।

ਇੰਟਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਇੰਟੀਗਰੇਟਿਡ ਮਾਊਂਟੇਨ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ, (ICIMOD,) ਨੇ ਸੰਨ 2019. ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਕੁਸ਼ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਹਨ।

ਹਿੰਦੂਕੁਸ਼ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਲਗਭਗ 3500 km ਲੰਬੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ 8 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਕੁਸ਼ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ 200 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜੀਵਨ ਦਾਨ ਹੈ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਰਮਾ ਜਾਂ ਮਿਆਂਮਾਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ‌ ਹੋਈ ਇਸ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਵਿਚੋਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ 10 ਵੱਡੇ ਦਰਿਆ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਨ। ਅਮੂ ਦਰਿਆ, ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ , ਗੰਗਾ, ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰਾ, ਇਰਾਵਾੜੀ, ਸਾਲਵੀਨ ਜਾਂ ਨੂਹ, ਮੀਕਾਂਗ, ਯੈਂਗਟਜੀ, ਯੈਲੋ ਰੀਵਰ, ਤਾਰੀਮ।  ਇਹ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆ ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਇਲਾਵਾ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ 1.5 ਤੋਂ 1.8 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗ੍ਰੇਡ ਤੱਕ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੱਖਾਂ ਟਨ ਬਰਫ ਪਿਘਲ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਹਾਲ ਤਿੱਬਤ ਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਬਾਰੇ ਥੋੜਾ ਜਾਣਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਜੋ ਕਿ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ(3180 km) ਦਰਿਆ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਪਾਣੀ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹਿਮਨਦਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਨਾਲ ਹੀ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿਚ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪਲਾਸਟਿਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 10 ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਚੀਨ ਦਾ ਦਰਿਆ ਯੈਂਗਟਜੀ ਹੈ।

ਉੱਤਰੀ ਧਰੁਵ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ, ਤੋਦੇ ਮਿਲਕੇ ਹਿਮਨਦ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਪਠਾਰ (Tibetan plateau) ਵਿਚ ਤਿੱਬਤ ਲੱਦਾਖ, ਲਾਹੋਲ ਸਪੀਤੀ, ਪੱਛਮੀ ਚੀਨ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਹਿਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਗਿਲਗਿਟ, ਬਾਲਟੀਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭੁਟਾਨ, ਉਤਰੀ ਨੇਪਾਲ, ਤਜਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਕਿਰਗਿਸਤਾਨ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਉੱਤਰੀਧਰੁਵ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀਧਰੁਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਰਫ਼ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮਾ ਦਰਿਆ ਸਿੰਧ ਤਿੱਬਤ,(ਚੀਨ) ਦੀ ਝੀਲ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੱਦਾਖ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਗਿਲਗਿਤ, ਬਾਲਤੀਸਤਾਂ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਸਾਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਸਿੰਧ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ,ਅਰਬ ਸਾਗਰ  ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਲਗਭਗ 1,165,000 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸਿੰਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਲਾਨਾ ਵਹਾਅ 58 ਘਣ ਮੀਲ ਹੈ।

ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜੰਸਕਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੀ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਨੂੰ ਪੰਜ ਨਾਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦਾ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਵਹਾਅ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਪੰਜ ਨਾਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅੱਗੋਂ ਪੰਜ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਸਤਲੁਜ, ਰਾਵੀ, ਚਨਾਬ, ਜੇਹਲਮ ਤੇ ਬਿਆਸ।

ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਕੰਡਾ ਅੱਗੋਂ ਫੇਰ ਪੰਜ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗਿਲਗਿਟ , ਕਾਬੁਲ, ਕੁਰਰਮ, ਗੋਮਲ, ਸ਼ਇਓਕ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਪਹਾੜੀ ਚਸ਼ਮੇ ਵਾਂਗ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਜੋ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਰਾਕੋਰਮ, ਹਿੰਦੂਕੁਸ਼ ਆਦਿ ਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆ ਕੂਲਾਂ ਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਿਆ ਆਪਣੇ ਵਹਾਓਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਤਪਤ ਖੰਡੀ ਜੰਗਲ, ਮੈਦਾਨੀ ਅਤੇ ਵੀਰਾਨ ਇਲਾਕੇ ਆਦਿ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪੌਣ-ਪਾਣੀ ,ਪੰਛੀਆਂ ,ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਆਦਿਕ ਉਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਡੈਲਟਾ ਬਣਾ ਕੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸਿੰਧ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦਰਿਆ ਦਾ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀਆਂ ਸੱਭਿਆਤਾਵਾਂ ਉਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਭਿਆਤਾਂਵਾ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਪਨਪੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਵਧੀਆਂ ਫੁੱਲੀਆਂ ਹਨ।

ਆਓ ਹੁਣ ਨੈਸ਼ਨਲ ਜਿਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਵੱਲੋਂ ਜੁਲਾਈ 2019 ਤੱਕ ਕੀਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਈ ਰਿਪੋਰਟ ਵਲ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ।

National Geographic ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੂਤਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਰਬਤਾਂ ਦੇ ਹਿਮਨਦ 2000 ਤੋਂ 2016 ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਕਰੋੜਾਂ ਟਨ ਬਰਫ਼ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਹੈ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮਨੁੱਖ ਆਪ ਹੈ। 1975 ਤੋਂ 2000 ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਧੀ ਬਰਫ ਪਿਘਲੀ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਧਰਤੀ ਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ 1.8 ਦਰਜੇ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਿਮਨਦ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਿਘਲ ਰਹੇ ਹਨ। 'ਡੰਕਨ ਕੁੰਏਸੀ' ਹਿਮਨਦਾਂ ਦੇ ਮਾਹਰ ਨੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਖੂੰਬੁ ਹਿਮਨਦ ਵਿੱਚ ਡਰੀਲਿੰਗ ਕਰਕੇ ਬਰਫ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤਾਪਮਾਨ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਡਾਟਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਉਂਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿਮਨਦ ਅੰਦਰੋਂ ਖੁਰ ਜਾਣਗੇ।

ਪਿਛਲੇ 5 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ‌ ਹਿਮਨਦਾਂ ‌ਬਾਰੇ ਇਹ ਤੱਥ‌ ਕੱਢਿਆ ਹੈ‌ ਕਿ ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ 2100 ਵਿਚ 66 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਰਫ ਖੁਰ ਜਾਏਗੀ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਪੌਦਾਘਰ ਨਿਕਾਸੀ ਨਾ ਰੋਕੀ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ 2050 ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਹੋਏਗਾ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਾੜਾਂ ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਆਉਣਾ ਘੱਟ ਜਾਏਗਾ।

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਗਲਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ 'ਭੂਮੰਡਲੀ ਉਸਮਣ' (ਤਪਸ਼) ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਹਿਮਨਦ ਸੁੱਕੀਆਂ ਰੜੀਆਂ ਚਟਾਨਾਂ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਹੈ।

ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਫੈਲੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਇਹਨਾਂ ਹਿਮਨਦਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੜਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਦਾ ਆਉਣਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਹਿਮਨਦ ਝੀਲ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਵੱਡੀ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹਿਮਨਦ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤੇ ਬਰਫ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਤੋਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਕ ਦਮ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ, ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਵਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਮਿੱਟੀ ਪੱਥਰ ਚੱਟਾਨਾਂ ਜੋ ਵੀ ਰਾਹ ਵਿਚ ਆਏ ਰੋੜ੍ਹ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

2018 ਵਿੱਚ 'ਇਸ਼ਕੁਮਾਨ' ਘਾਟੀ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਨਕਲੀ ਝੀਲ ਬਣ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਕਿ ਕਈ ਪਿੰਡ ਡੋਬ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਹਿਮਨਦ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਾਫੀ ਜਾਨੀ ਅਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕਾਫੀ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਅ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਬੇਮੌਸਮੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਘਨ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪੱਕਣ ਲਈ ਕੁਝ ਖਾਸ ਦਿਨ ਗਰਮੀ ਦੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਖਾਸ ਸਮਾਂ ਠੰਡ ਦਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇੰਝ ਚਲਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖਾਸ ਨਮੀ ਸਾਲ ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ , ਜੋ ਕਿ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿਮਨਦਾਂ ਦੇ ਪਿਘਲਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਪਾਣੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਹਿਮਨਦਾਂ ਦੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲਣ ਕਰਕੇ ‌ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਟਾਪੂ ਡੁੱਬ ਜਾਣਗੇ,ਤਟੀ ਇਲਾਕਿਆ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੂਫਾਨ ਆਉਣਗੇ, ਜੋ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ ਆ ਰਹੇ ਹਨ,। ਸੰਨ 2005 ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੁਨਾਮੀ ਆਈ ਸੀ । ਸ਼ੁਰੂ-ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੜ ਆਉਣਗੇ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ ਅਤੇ ਸੋਕਾ ਪਵੇਗਾ , ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਜੰਗਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤ ਬਹੁਤ ਦੁਖਦਾਈ ਹੋਵੇਗਾ ।

ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਜਿਥੇ ਕਿ ਹਰ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਉੱਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਾ ਲਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦਰਿਆ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਕੇ ਬੜੇ ਛੋਟੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਡੈਲਟੇ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ , ਅਤੇ ਮੈਨਗਰੂਵ ਜੰਗਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਜਾਨਵਰ ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਖਮਿਆਜ਼ਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹਰ ਜੀਅ ਭੁਗਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀ ਹੁਣ ਵੀ ਸੰਭਲ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਉੱਚੇਚੇ ਤੋਰ ਤੇ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਲਾਵੇ ਇੱਕ ਰੁੱਖ, ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਰਬਨ ਤੇ ਹੋਰ ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਦੀ ਕਮੀ , ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾ ਵਧਣ ਦੇਣਾ , ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣਾ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕਰਨਾ, ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨਾ ਆਦਿ।ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਮੇਲਨ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਖੋਜਾਰਥੀ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ ਦਾਨ ਜੋ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸਨਅਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਗ਼ੌਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਆਮ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੇ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਔਖਿਆਈਆਂ ਝੱਲਣੀਆਂ ਹਨ।

ਰਿਪਨਜੋਤ ਕੌਰ ਸੋਨੀ ਬੱਗਾ।
ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਖਾਲਸਾ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਪਟਿਆਲਾ।
ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ -9878753423