ਵਿਗਿਆਨ ਪ੍ਰਸਾਰ

ਤਰਬੂਜ ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਫ਼ਲ ਹੈ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਹਰ ਵਰਗ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ’ਚ ਹੈ ਸਗੋਂ ਖਣਿਜਾਂ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਚੁਸਤੀ-ਫੁਰਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ’ਤੇ ਊਰਜਾ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਰੋਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਰਮੀ ਰੁੱਤੇ ਜਦੋਂ ਸ਼ਰੀਰ ਪਸੀਨੇ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਨਾਲ਼ ਬੇਹਾਲ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਸਨੂੰ ਖਾਣਾ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ’ਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸ਼ਰੀਰ ’ਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈਂ ।

ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਹਰੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਅੰਦਰੋਂ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਹਦਵਾਣਾ ਤੇ ਮਤੀਰਾ (ਸਿਟਰਲਸ ਲਨਾਟਸ) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ’ਚ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਥੇ ਇਸ ਦੇ ਸਵਾਦ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੇਤੀਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜਮੀਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਚੀਕਣੀ ਦੋਮਟ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜਮੀਨ ’ਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਕੰਡੇ ਰੇਤੀਲੀ ਧਰਤੀ ਖ਼ਾਸਕਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਰੇਤੀਲੀ ਭੂਮੀ ’ਚ ਇਸਦੀ ਖੇਤੀ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਊਰਜਾ, ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਅਤੇ ਖਨਿਜਾਂ ਦਾ ਚੰਗਾ, ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸਸਤਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ (91 ਫੀਸਦੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਰੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪੌਸ਼ਕ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਿਥੇ ਕੋਲੈਸਟ੍ਰੋਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। 100 ਗ੍ਰਾਮ ਮਤੀਰੇ ਦੇ ਗੁੱਦੇ ’ਚ 30 ਕੈਲੋਰੀ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਇਨੀ ਹੀ ਮਿਕਦਾਰ ’ਚ 1 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਸੋਡੀਅਮ, 112 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ, 7.55 ਗ੍ਰਾਮ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡ੍ਰੇਟ, 0.4 ਗ੍ਰਾਮ ਫਾਇਬਰ, 0.61 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ 6.2 ਗ੍ਰਾਮ ਖੰਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ ਆਇਰਨ ਅਤੇ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਅਤੇ ਸੀ ਦਾ ਵਧੀਆ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਇਸ ’ਚ 11 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ ਅਤੇ 13 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਟੈਕਸਾਸ ਦੇ ਫਰੂਟ ਐਂਡ ਵੇਜੀਟੇਬਲ ਇੰਪਰੂਵਮੈਂਟ ਸੈਂਟਰ  ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ. ਭਿਮੁ ਪਾਟਿਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਤਰਬੂਜ ਦੇ ਬਾਰੇ ’ਚ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਉਨੇ ਹੀ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਫਲ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਖਾਣ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਹੈ। ਤਰਬੂਜ ’ਚ ਸਿਟਰੁਲਿਨ  ਨਾਮਕ ਨਿਊਟਰਿਨ  ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ’ਚ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਰਜੀਨਾਇਨ ’ਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਰਜੀਨਾਇਨ ਇਕ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਲੱਡ ਸਰਕੁਲੇਸ਼ਨ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਤਰਬੂਜ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਅੱਜਕਲ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਪਾਨੀਆਂ ਨੇ ਚੌਰਸ ਅਤੇ ਲੰਬੂਤਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਤਰਬੂਜ ਵੀ ਇਜ਼ਾਦ ਕਰ ਲਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਖ਼ਰਬੂਜੇ ਦੇ ਅਕਾਰ ਦੇ ਤਰਬੂਜ਼ ਵੀ ਮਾਰਕਿਟ ’ਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਤਰਬੂਜ ਦੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮਾਂ ਸ਼ੁਗਰ ਬੇਬੀ, ਆਸ਼ਾਈ ਯਾਮਾਤੋ, ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਮਿਡਗਟ, ਪੂਸਾ ਨਾਸਮਝ, ਦੁਰਗਾਪੁਰਾ ਕੇਸਰ, ਅਰਕਾ ਜੋਤੀ, ਅਰਕਾ ਲਾਲ, ਡਬਲਯੂ 19 ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਬੇਰੜਾ ਕਿਸਮਾਂ ਸ਼ਹਿਦ, ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਮੋਹਣੀ ਵੀ ਹਨ।

ਆਓ ਇਸ ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ’ਚ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇਸ ਸਸਤੀ, ਊਰਜਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੌਗਾਤ ਦਾ ਸਵਾਦ ਚਖੀਏ।
 

ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰਕ:
ਇਕ ਸਰਵੇਖਣ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ
ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੰਦੋਲਾ