ਇਸ ਲੇਖ ਦੁਆਰਾ ਮੈਂ ਸਾਡੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ, ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਅਫਸਰ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ ਅਤਿ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮੁੱਦਾ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।

ਤਕਰੀਬਨ 25 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਰਿਸਾਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੇਖ ਪੜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜਰੂਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ (ਇਨਫਰਸਟਰਕਚਰ) ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੜਕਾਂ, ਪੁਲ, ਆਵਾਜਾਈ, ਰੇਲਵੇ,ਸੰਚਾਰ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ,ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਪੜਾਈ ਅਤੇ ਜਰੂਰੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਗੈਰਾ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਤਿਆਰ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਿਰਫ ਇਸ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਥੋੜਾ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ  ਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚੋ ਪੜ ਕੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਆਖਰਕਾਰ ਇਹ ਬੱਚੇ ਕਿੱਥੇ ਫਿੱਟ ਹੋ ਪਾਉਣਗੇ ?
 
ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਮਾਲ ਦੀ ਮੰਡੀਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਇੱਥੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇੰਜਨੀਅਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਥੋੜੇ ਪੜੇ ਲਿਖੇ ਮਜਦੂਰ ਹੀ ਚਾਹੀਦੇ ਹੋਣਗੇ।  ਇੰਜਨੀਅਰ, ਡਾਕਟਰ ਨਹੀ। ਸੋ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਪੰਗੂ ਬਣਾ ਕੇ ਇੱਥੋਂ ਸਿਰਫ ਥੋੜੇ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਪੜੇ ਮਜਦੂਰ ਲਏ ਜਾਣਗੇ  ਅਤੇ ਇੰਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਇੰਜਨੀਅਰ ਫਿੱਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।
 
ਇਸ ਲੁਕਵੇਂ ਏਜੰਡੇ ਤਹਿਤ ਸਾਡੀਆਂ ਵਿਕਾਊ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪੱਚੀ ਛੱਬੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਪੂਰੇ ਵਿਦਿਅਕ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਭੱਠਾ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਬੱਚੇ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਬਣ ਕੇ ਸਿਖਿਆ ਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀ ਖੋਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਇੰਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਰਥਿਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਚੁੱਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਬਤੌਰ ਇੰਜਨੀਅਰ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਸਵਾਰਨ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰੇ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਕਮਾਈ ਜਾਂ ਆਸ਼ਕੀ ਦੇ ਅੱਡੇ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ। ਅਫਸੋਸ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ 99% ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਕਨੀਕੀ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀ ਹਨ। ਇੰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਸਥਿੱਤ ਵੱਡੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੈਰਾਨੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਿ ਇਹ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵੀ ਇੰਨਾਂ ਇੰਜਨੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੇਲ  ਨਾਲ ਸਬੰਧੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਸੇਲਮੈਨ ਕੋਈ ਸੇਲ ਮੈਨੇਜਰ , ਕੋਈ ਦਫਤਰੀ ਮੈਨੇਜਰ , ਖੇਤਰੀ  ਮੈਨੇਜਰ ਵਗੈਰਾ ਵਗੈਰਾ ਨਾ ਕਿ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ।

ਉਸ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਬੱਚੇ ਵੱਡੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧਨ  ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਤਕਨੀਕੀ ਮਾਹਿਰ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਿਰਫ ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ ਜੋਗੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਸਪਲਾਇਰ  ਕੰਪਨੀਆਂ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਕੁੱਝ ਮਾਹਿਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਉਪਰ ਹੀ ਦਾਰੋਮਦਾਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਇਹ ਇੰਜਨੀਅਰ ਸਿਰਫ ਕਾਗਜ ਕਾਲੇ ਕਰਨ, ਈਮੇਲ ਜਾਂ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਕਿਤਿੱਆਂ ਖੇਤੀ, ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ, ਜਾਂ ਗੈਰਤਕਨੀਕੀ ਹਲਕੀਆਂ ਫੁਲਕੀਆਂ ਨੋਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਬਾਕੀ ਸਭ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਚੇ ਹੋਏ ਨਾਕਾਬਲ ਇੰਜਨੀਅਰ ਸਾਡੇ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਇੰਨਾਂ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਇੰਜਨੀਅਰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨਗੇ ਅਸੀ ਸੋਚ ਹੀ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਕਾਲਜ ਅੱਧਕਚਰੇ  ਤਕਨੀਕੀ ਮਜਦੂਰ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ  ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਭੱਜਦੇ ਹਨ।  ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਕਿ ਇੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਡਿਪਲੋਮੇ ਡਿਗਰੀਆਂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪੁੱਛ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀ ਆਖਿਰਕਾਰ ਇਹ ਇੰਜਨੀਅਰ ਸਟਰਾਬਰੀਆਂ  ਤੋੜਨ, ਟੈਕਸੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਜਾਂ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਹੀ ਲੈ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੀ ਖੂਨ ਪਸੀਨੇ ਦੀ ਕਮਾਈ ਅੱਠ ਦਸ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਪੰਜ ਛੇ ਸਾਲ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਦਾ।

 ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾਂ ਕੁ ਰੋਲ ਹੈ ?

ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਨਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਵੀ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀ ਹੈ। ਸਾਰੀ ਪੜਾਈ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੜਾਈ ਸਥਾਨਕ ਬੋਲੀਆਂ ਤੇ ਲਿੱਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਿਰਫ ਤਦ ਹੀ ਕਾਮਯਾਬ ਹੈ ਜੇਕਰ ਆਮ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅੱਸੀ ਨੱਬੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਾਡਾ ਵਾਹ ਸਿਰਫ ਅੰਗਰੇਜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਜਦੋ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੀ ਨਹੀ। ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਇਸ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਰੱਟੇ ਲਾਉਣ ਤੇ ਹੀ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿਖਿਆ ਸਮਝਣ ਦੀ ਹੈ ਰੱਟੇ ਘੋਟੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਨਹੀਂ।

ਜਦੋ ਤੱਕ ਸਾਡੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅੰਗਰੇਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਹੋਣਗੀਆਂ ਤਦ ਤੱਕ ਇੰਨਾਂ ਤੋ ਕੋਈ ਆਸ ਰੱਖਣੀ ਬੇਕਾਰ ਹੈ।

ਅੱਜ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਚੀਨ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਵੀ ਪਛੜਿਆ ਦੇਸ਼ ਸੀ ਅੰਗਰੇਜੀ ਉਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੁੰ ਵੀ ਨਹੀ ਆਉਂਦੀ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, ਥਾਈਲੈਂਡ, ਜਾਪਾਨ, ਰੂਸ, ਇਟਲੀ, ਫਰਾਂਸ, ਜਰਮਨੀ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਪੜਾਈ ਉਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀ ?

ਸਾਡੇ ਇੰਨਾਂ ਕੋਰਸਾਂ ਦਾ ਸਿਲੇਬਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੋ ਕੇ ਤੀਹ ਤੋਂ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਤੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦਸ ਸਾਲ ਅਗੇਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਨਵੀ ਖੋਜ ਹੋ ਸਕੇ। ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਆਕੇ ਪਾਸ, ਫੇਲ ਹੋ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਤੋ ਅਲੋਪ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਤੋ ਇਲਾਵਾ ਸਿਲੇਬਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੜਾਅ ਵਾਰ ਨਾਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪਹਿਲੇ ਝਟਕੇ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖੋਜ ਲੈਵਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਸਿਲੇਬਸ ਰੁਚੀ ਵਾਲਾ ਬਣਨਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੁੰ ਉਬਾਊ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਾਂ ਹਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰੱਟੇ ਘੋਟੇ ਲਗਾ ਕੇ ਸਿਰਫ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਤਕਨੀਕੀ ਸਿਖਿਆ ਸਿਰਫ ਪੜਨ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀ ਆਉਂਦੀ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਲੱਗਭੱਗ ਨੱਬੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਦੂਜੀ ਤੀਜੀ ਕਲਾਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਕਾਪੀਆਂ ਦੇ ਸਫੇ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਚਾਰਟ ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਨਾਂ ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀ ਉਪਰ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ, ਇੰਸਟਕਟਰਾਂ, ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਇੰਚਾਰਜਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਕੋਈ ਤਜਰਬਾ ਨਹੀ ਤਾਂ ਇਹ ਪੜਾਉਣ ਜਾਂ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਕਰਵਾਉਣ ਕਿਥੋਂ? ਸਮੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਇੰਨਾਂ ਦੇ ਅਗੇਤੇ ਕੋਰਸ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਵੋ ਅੱਪਡੇਸ਼ਨ  ਨਹੀ ਹੁੰਦੀ, ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਫਿਕਰੀ। ਢੱਠੇ ਖੂਹ ਜਾਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀ।

ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੇ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੇ ਤਜਰਬਾਕਾਰ ਲੋਕ ਹੀ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਉਹ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਤੋ ਜਿਆਦਾ ਦੋ ਸਾਲ ਲਈ। ਇੰਨੇ ਸਮੇ ਤੋ ਬਾਅਦ ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋ ਕਿ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿਖਿਆ ਲਗਾਤਾਰ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਹੈ ਰੁਕਣ ਦੀ ਨਹੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਬਦਤਰ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਨਾਨ ਅਟੈਂਡਿੰਗ  ਯਾਨੀ ਬਿਨਾਂ ਕਲਾਸਾਂ ਲਗਾਏ  ਸਿਰਫ ਪੇਪਰ ਦੇਣੇ ਉਹ ਵੀ ਨਕਲ ਨਾਲ। ਕਿਉਂਕੀ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕੋਈ ਹੈ ਨਹੀ, ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ ਖਾਲੀ ਰਹਿਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਉਪਰੋਂ ਐਸ.ਸੀ  ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਫੀਸਾਂ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਸੋ ਇੱਕ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ਦੋ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਬ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਕਈ ਕਈ ਸੰਸਥਾਂਵਾਂ ਫੀਸਾਂ ਵਸੂਲ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ  ਨੇ ਤਾਂ ਬਿੱਲਕੁਲ ਹੀ ਜਲੂਸ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।

ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ  ਨੇ ਨਵੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰੂਪੀ ਮੁਰਗੇ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੀ ਦੇਣਾ ਚਾਲੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਜਾਂ ਕੋਰਸ ਪੁਰਾ ਕਰ ਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਲਾਲਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਾਲਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਲ ਡੇਢ ਸਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਣੀ ਪਵੇਗੀ ਜਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਚਾਲੂ ਇੰਡਸਟਰੀ  ਨਾਲ ਲਗਾੳੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਸਾਡੇ ਇਹ ਸੰਸਥਾਨ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਸੀ ਗਲਤ ਗਲ ਵਾੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਾਸ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਤੁਸੀ ਇੰਜਨੀਅਰ ਬਣ ਜਾਵੋਗੇ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਨਹੀ ਪਵੇਗਾ ਸੀਟ ਤੇ ਬੈਠਣਾ ਹੈ ਤਨਖਾਹ ਹੀ ਲੈਣੀ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 100 ਕੁ ਡਿਗਰੀ, ਡਿਪਲੋਮਾ, ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ  ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਉਦੇ ਹਨ। ਆਉਣ ਸਾਰ ਇੱਕੋ ਸਵਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸੈਲਰੀ / ਤਨਖਾਹ ਕਿੰਨੀ ਮਿਲੇਗੀ ਜੇ ਕੰਮ ਪੁਛਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਕਰੋਗੇ ? ਜੋ ਕਹੋਗੇ , ਕੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕੁੱਝ ਨਹੀ, ਫੇਰ ਕੰਮ ਕਿਵੇਂ ਕਰੋਗੇ ? ਸਿੱਖ ਲਵਾਂਗੇ।

ਜੇਕਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਚਲੋ ਸੀਨੀਅਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਹੀ ਸਿੱਖ ਲਵੋ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੇ ਕੰਮ ਹੀ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤਾਂ ਡਿਗਰੀ ਕਿਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਹੈ?

ਇੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲੇਬਰ ਕਾਨੂੰਨ, ਸ਼ਨੀਵਾਰ ,ਐਤਵਾਰ ਦੀਆਂ ਤੇ  ਹੋਰ ਛੁੱਟੀਆਂ, ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਸਭ ਪਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਸਿਵਾਏ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਤੇ ਫਰਜਾਂ ਦੇ। ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਸਥਿਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸਾਡੇ ਲਈ। ਕਿਥੋਂ ਲਿਆਈਏ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਜੋ ਕੰਮ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਤੇ ਕੰਮਚੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੰਜਨੀਅਰ ਮੰਨ ਲੈਣ।

ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਇੰਜਨੀਅਰ ਕੋਰਸਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਐਸਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣਾ ਵੀ ਨਾਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਡਰਾਇੰਗ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਸਕੂਲ ਦੌਰਾਨ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਜਿਉਮੈਟਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਸਕੇਲਾਂ ਥਿਊਰਮਾਂ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਮਿਣਤੀ ਕੀਤੇ ਰੇਸ਼ੋ ਲੈ ਕੇ ਮਾਡਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਤਕਰੀਬਨ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸਨੂੰ ਆਰਟ ਡਰਾਇੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਚਿੜੀਆਂ ਤੋਤੇ ਸਕੈੱਚ ਤੇ ਸੀਨਰੀਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਹੈ ਵੀ ਤਾਂ ਪੜਾਈ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਨੰਬਰ ਨਹੀਂ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ।

ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਿਸ ਲੁਕਵੇਂ ਏਜੰਡੇ ਤਹਿਤ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ? ਇਹ ਹੀ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਦਸਵੀ ਤੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਹਾਊਸ ਹੋਲਡ ਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚੋ ਦਸਵੀ ਕਰਕੇ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਆਉਦੇ ਹਨ, ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਡਰਾਇੰਗ (ਕਿਉਕੀ ਇਸਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜਾਈ ਛੇਵੀਂ ਤੋ ਦਸਵੀ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਹੈ) ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਸੱਟੇ ਬੱਚੇ ਇਸ ਥਿਊਰੀ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਤੋ ਵੀ ਅਹਿਮ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਮੂਧੇ ਮੂੰਹ ਜਾ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਕੀ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਕੋਈ ਇੰਜਨੀਅਰ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਆਈਡਿਆ  ਨਾ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਸਮਝਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਵੇਂ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਅੱਜ ਕੱਲ ਇੰਨਾਂ ਬੱਚਿਆ ਨੂੰ ਬੇਸਿਕ ਕੋਰਸਾਂ ਦੇ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਿੱਚ ਐਸਾ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਬਜੈਕਟ  ਵਾਰੇ ਪੁਛੀਏ ਤਾਂ ਇੱਕੋ ਜੁਮਲਾ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੀ ਬੇਸਿਕ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ ,ਜਾਂ ਜੀ ਇਹ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਨਹੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈ ਉਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਆਇਆ ਹਾਂ ਇੰਨਾਂ ਮੋਟੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸਾਡੀ ਇਹ ਪੀੜੀ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਪਛੜ ਕੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਣਨ ਦੀ ਵਜਾਏ ਸਾਦੇ ਮਜਦੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਨਵੀਆਂ ਕਾਢਾਂ ਕੱਢਣ ਦੀ ਵਜਾਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇੰਜਨੀਅਰ ਦੀਆਂ ਕਠਪੁਤਲੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸ ਪੈਦਾ ਹੈ ਸਿਰਫ ਕਾਰਡ ਬਦਲਣ ਜਾਂ ਆਨਲਾਈਨ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫੋਨ ਤੇ ਹੀ ਬਟਨ ਦੱਬ ਦੱਬ ਕੇ ਨੁਕਸ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵੱਸ ਕੁੱਝ ਨਹੀ। ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਬਜਾਏ ਇੰਜਨੀਅਰ ਬਣਨ ਦੇ ਮਹਿਜ਼ ਆਪਰੇਟਰ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ।

ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਸ਼ੱਕ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਪਰ ਉਨਾਂ ਪਾਸ ਹੱਥ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਘਾਟ ਨਹੀ। ਤਕਨੀਕੀ ਮਜਦੂਰ ਆਮ ਹਨ, ਅੱਜ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਚੰਗੇ ਚੰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਖਤ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਨੂੰ ਜਪਾਨ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇ ਜੰਗਾਂ ਜੁੱਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਭਾਰ ਢੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੇੜਾਂ ਹੀ ਤੁਰੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੋ ਵੀ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਖੇ ਜੀ ਇਹ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋ ਹੀ ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਆਪ ਹੀ ਥਾਪੜੀ ਜਾਓ ਤੇ ਬਣੇ ਰਹੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਗੁਰੂ।

ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅੱਧੀ ਨੌਜਵਾਨ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਅਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਹੈ, ਸਾਡੀ ਇਹ ਅਬਾਦੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਮਾਸਟਰਨੀਆਂ, ਰਿਸੈਪਸ਼ਨਾਂ, ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲੈਰੀਕਲ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਸ਼ੋ ਰੂਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋ ਪੀਸਾਂ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਫੁਲਕੀ ਨੀਵੇਂ ਪੱਧਰ ਦੀ ਲੇਬਰ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹੈ ਦਾ ਤਕਨੀਕੀ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਗਿਣਤੀ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਦਸ ਹਜਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਲੜਕੀ ਤਕਨੀਕੀ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਹੈ। ਅਸੀ ਇੰਨਾਂ ਦੀ ਪੜਾਈ ਨੂੰ ਚੰਗਾਂ ਤੇ ਕਮਾਊ ਵਰ ਲੱਭਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਤੇਲ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ,ਨਾਂ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤੇ ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨਹੀ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਇਹ ਇੰਨਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵੱਧਣ ਤੇ ਕੋਈ ਮਾਰਕਾ ਮਾਰਨ।

ਇੰਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਕਲੀਫਾਂ ਦੇ ਚਲਦੇ ਕਈ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਸਭ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਲੈਕਚਰ  ਦੇਣੇ ਬਹੁਤ ਸੁਖਾਲੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਸ ਚੈਲਿੰਜ  ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।

ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਲੰਬੇ ਸਫਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੰਮ ਸਿੱਖ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲੋ ਲਿੰਕ ਟੁੱਟ ਜਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਵੈਦਾਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਇਹ ਹੁਨਰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗੇ ਫੇਰ ਇੱਕ ਬਜੁਰਗ ਰਿਟਾਇਰਡ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨਾਲ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਮੰਜਿਲ ਤੇ ਇੱਕ 150 ਫੁੱਟ X  60 ਫੁੱਟ ਦਾ ਹਾਲ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਇੱਥੇ ਤਰਾਂ ਤਰਾਂ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਉਪਕਰਣ ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ 66 ਕੇਵੀ  ਗਰਿਡਾਂ ਦੇ, 11 ਕੇਵੀ  ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਉਪਕਰਣ , ਟਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਬਰੇਕਰ 415 V  ਦੇ ਉਪਕਰਣ ਮੋਟਰਾਂ, ਜੈਨਰੇਟਰ, ਆਟੋਮੇਸ਼ਨ, ਰੈਫਰੀਜਰੇਸ਼ਨ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨ, ਆਟੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਸ਼ਨ , ਵੈਲਡਿੰਗ ਟੈਕਨਾਲਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਉਪਕਰਣ ਲਿਆਂਦੇ ਅਤੇ ਇੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਲੈਬ  ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ।

ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸੁਰਖਿਅਤ ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋਸਟਲ ਤੇ ਦੂਰ ਦੇ ਲੜਕਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਥੇ ਅਨਪੜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਘੱਟ ਪੜੇ ,ਅੱਗੇ ਨਾ ਪੜਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ,ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ , ਡਿਪਲੋਮਾਂ ਤੇ ਡਿਗਰੀ ਹੋਲਡਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ (ਲੜਕੇ ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ) ਇੱਥੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀ ਜਾਂ ਸਵੈ ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਇੱਜਤ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਕੁੱਝ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸੀ ਕਿ ਇੰਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਿਥੋਂ ਮਿਲਣਗੀਆਂ ? ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਉਪਰ ਕਹਿ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵੀ ਮਾਹਿਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੀਆਂ ਹਨ ਮਾਹਿਰ  ਕਾਰੀਗਰ ਇੰਜਨੀਅਰਾਂ ਦੀ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ। ਚੀਨ  ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਘਰ ਘਰ ਫੈਕਟਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਥੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਜਪਾਨ ਤੇ ਹੋਰ ਉੱਨਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ ਇੰਨਾਂ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਲੜਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਕਰਨ ਹੋਵੇਗੀ।

ਜੈਸਿੰਘ,
ਮਰਾਹੜ ਪਾਵਰ ਕੰਟਰੋਲ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਿਟਡ  ਕੱਕੜਵਾਲ ਧੂਰੀ
09815026985