ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਲੇ ਢਾਈ ਢਾਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਣ  ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਭਾਵ ਪੰਜ ਪਾਣੀਆਂ ਵਾਲੀ ਧਰਤੀ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ  ਪੰਜ  ਬਾਣੀਆਂ,  ਪੰਜ ਨਮਾਜ਼ਾਂ, ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਪੰਚਾਂ, ਸਰਪੰਚਾਂ, ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਕਈ ਪੱਖੋਂ ਪੰਚ ਪ੍ਰਧਾਨੀ ਧਰਤੀ ਰਹੀ ਹੈ । ਵਾਤਾ ਵਰਣ ਪੱਖੋਂ ਮਾਲਾ ਮਾਲ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ, ਕਿੱਕਰ, ਟਾਹਲੀ, ਧਰੇਕ ਤੂਤ, ਅੰਬ, ਤਾਂ ਇਹ  ਪੰਜੇ  ਤਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਥਾਂ ਥਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

 ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੇ ਛਾਂ ਦਾਰ ਪਿੱਪਲ ਬੋੜ੍ਹ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਅਣਗਿਣਤ ਧਾਰਮਕ ਇਤਹਾਸਕ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਸਬਜ਼ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਮਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂਗਾ।

ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਜ "ਕਿੱਕਰ" ਦੇ ਰੁੱਖ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਤੁੱਛ ਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ।

ਕਿੱਕਰ ਦਾ ਰੁੱਖ ਭਾਂਵੇਂ ਬੜੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਸੂਲ਼ਾਂ ਵਾਲਾ ਛਾਂਦਾਰ ਰੁੱਖ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁਣ ਕਾਰੀ ਰੁੱਖ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਜਦ ਇਹ ਰੁੱਖ ਰੇਸ਼ਮੀ ਸ਼ਨੀਲ ਵਰਗੇ ਪੀਲੇ ਬਸੰਤੀ ਗੋਲ ਗੋਲ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਬਹਾਰ ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਰੇਤਲੀ ਜਾਂ ਮੈਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਧਰੇਕ ਦੇ ਤੂਤ ਵਾਂਗੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੁਆਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛੱਪੜਾਂ ਕੰਡੇ ਕੱਚੇ ਰਾਹਵਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਟਾਂ ਅਤੇ ਖੂਹਾਂ ਤੇ ਇਹ ਆਮ ਵੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁਣ ਦਿਨੋਂ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਨੁਕੀਲੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ 'ਲੁੰਗ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਭੇਡਾਂ ਬੱਕਰੀਆਂ ਦੀ ਮਨ ਭਾਂਉਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੈ ਆਜੜੀ ਲੋਕ ਢਾਂਗੀਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਕੱਟ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਉਲਾਰ ਕੇ  ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਜੜਾਂ ਨੂੰ ਖੁਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਸੁੱਕੀਆਂ ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ ਢੀਂਗਰੀਆਂ ਖੇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਾੜ ਦੇਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

 ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਹਰੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਦੀ ਦਾਤਨ ਦੰਦਾ ਨੂੰ ਸਾਫ ਅਤੇ ਪੀਡੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਦਾਤਨ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਕਰਦਿਆਂ ਯਾਦ ਆ ਗਈ  ਜੋ ਮੈਂ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹਵਾਂ ਗਾ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਰਾਜ ਵੇਲੇ ਜਦੋਂ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫੌਜੀ ਰੈਜਮੈਂਟ ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਗਈ ਤਾਂ  ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਲੋਕ  ਦਰਖਤਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ ਚਿੱਥਦੇ  ਵੇਖਦੇ ਲੋਕ  ਹੈਰਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਡਰ ਵੀ ਗਏ ਕਿ ਇਹ ਫੌਜੀ ਤਾਂ ਬੜੇ ਖਤਰਨਾਕ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਹਨ, ਜੋ ਲੱਕੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

 ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਗੂੰਦ ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਬਹੁਤ ਕਾਰਾਮਦ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਤਾਕਤ ਦੀਆਂ ਦੁਵਾਈਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਚਮਕਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ  ਕੰਮ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਦੇਸੀ ਸ਼ਰਾਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤੇ ਚਮੜਾ ਰੰਗਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸੱਕ ਅਤੇ ਛਾਲ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸੁਹਾਗਾ ਜੋ ਕਿ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦਾ ਠੋਸ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਨਿਆਰੇ ਕਾਰੀਗਰ ਸੋਨਾ ਸਾਫ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਦੂਸਰਾ ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦਾ  ਲੰਮਾ ਭਾਰਾ ਫੱਟੇ ਵਰਗੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਟੋਟਾ ਵੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਹਾਗਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪੱਕਾ ਭਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰੇ ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪੱਧਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।

ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੇ ਸ਼ਤੀਰ,ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਘਰ ਦੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਸਤਾਂ, ਮੰਜੇ ਦੀਆਂ ਬਾਹੀਆਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਆਦ ਬਣਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਿੱਕਰ ਗਾੜ੍ਹੇ ਕਾਲੇ ਰਘ ਦੀ ਪੱਕੀ ਬਹੁਤੀ ਹੰਢਣ ਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਫ਼ਲੀਆਂ ਵਰਗੇ ਫ਼ਲ ਲਗਦੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਤੁਕਲੇ' ਜਾਂ 'ਤੁੱਕੇ'  ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਚੇ ਕੂਲੇ ਫਲਾਂ ਦਾ ਆਚਾਰ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿੱਕਰ ਦਾ ਰੁਖ ਕੰਡੇ ਦਾਰ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਠੰਡੀ ਛਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਰੁੱਖ  ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ ਨਿਕੇ ਨਿਕੇ ਗੋਲ ਗੋਲ ਸਖਤ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਰਗੇ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਕੌੜੇ ਸੁਆਦ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਾਂਹੀਉਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਾ ਆਉਂਦੀ “ਕੀ” ਕਹਿਣ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਸੇ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿੱਕਰਾਂ ਦੇ ਬੀਅ ਕੌੜੇ ਲੱਗਣ ਮਿੱਠੇ ਲਗਣ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਕੀ।

ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿੱਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਬੰਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇ, ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਾਂਝਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਗੀਤ, ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਪੁਰਾਣੇ ਫਲ਼, ਪੁਰਾਣਾ ਸੱਭਿਆ ਚਾਰ।  ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਂਭ  ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਤਾਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇਸ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰੀ ਨੂੰ ਕੌਣ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪੁਰਾਣੇ ਰੁਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਹੁਣ ਸਫੈਦੇ ,ਪਾਪੂਲਰ ਦੇ ਕਮਰਸ਼ੀਅਲ  ਵਿਦੇਸ਼ ਰੁੱਖਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਜੋ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੇ ਮਜਬੂਰੀ  ਵੀ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹਰ ਥਾਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਦਿਆਂ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਰੀ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਲਿੱਖੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਇਹ ਸੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਲੇਖ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।

‘ਰਹੀ ਵਾਸਤੇ ਘੱਤ ਸਮੇਂ ਨੇ ਇੱਕ ਨਾ ਮੰਨੀ ,
ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਫੜਿਆ ਘੁੱਟ ਸਮੇਂ ਖਿਸਕਾਈ ਕੰਨੀ’।

ਅਤੇ ਕਿੱਕਰਾਂ ਦੇ ਸੁਹਣੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਰਗਾ ਗਾਇਆ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕਾ ਸਵ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਦਾ ਗਾਇਆ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਗੀਤ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਸਤਰਾਂ :

‘ਮੇਰਿਆਂ ਵੇ ਮਾਹੀਆ  ਫ਼ੁੱਲ ਕਿੱਕਰਾਂ ਦੇ,
ਕਿੱਕਰਾਂ ਲਾਈ ਬਹਾਰ ਮੇਲੇ ਮਿਤਰਾਂ ਦੇ।‘

ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ