ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਾਵਿ, ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਝਾਨਾ ਕਰਕੇ ਚਰਚਿਤ ਨਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਜੂਨ, 1938 ਨੂੰ ਭਖੜੇ ਵਾਲੀ ਜਿਲਾ ਗੁਜਰਾਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪਿੰਡ ਬਹਾਦਰ ਤਹਿ, ਜਿਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਉਹ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਕੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰਗਮੀਆ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਰੂਫ਼ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਮ ਸਭਾ ਇਟਲੀ , ਮਹਿਰਮ ਸਹਿਤ ਸਭਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ਾਹਲਾ (ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ) ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾ ਦੇ ਹਾਰ ਪੁਸਤਕ ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੌਲਿਕ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਮ ਸਭਾ ਇਟਲੀ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਸਾਹਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਮ ਸਭਾ ਇਟਲੀ ਦੇ ਕਾਮੇ ਲੇਖਕਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅੰਦਰ 80 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆ ਹਨ।

"ਸ਼ਬਦਾ ਦੇ ਹਾਰ" ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਾਂਝੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਸਿਰਜਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਵਾਂਗ ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੱਜਣਾ ਮਿੱਤਰਾ ਖਾਤਰ ਦਿਲੀ ਪਿਆਰ ਲਈ ਸਿਰਜਨਾ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਕੋਲ ਸਿਰਜਨਾ ਦਾ ਇਹ ਰਾਹ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰਣ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ 'ਸ਼ਬਦਾ ਦੇ ਹਾਰ' ਹੀ ਨਹੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਉਂਨ੍ਹਾ ਸ਼ਬਦਾ ਤੋਂ ਉਦਾਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਕਸ਼ਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਕਾਵਿਤਾ 'ਸ਼ਬਦਾ ਦੇ ਹਾਰ' ਇਸ ਭਾਵ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਭੀਵਿਅਕਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰਵਾਸੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੋਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਹਰ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿ ਉਸ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਨੁਹਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ 'ਆਪਣਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾ ਭੁਲਿਓ' ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ 'ਅੱਖ' ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਉਹ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਹਰ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਰੂਪਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। 'ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਦੇ ਬੋਟ' ਕਵਿਤਾ ਪਰਵਾਸੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਭਾਵਪੂਰਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨਦੀ ਹੈ। ਰਵੇਲ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਉਸ ਵਰਗ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਹ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਵਰਗ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 'ਇਹ ਵੀ ਬਚਪਨ' ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਉਹ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਰੋਸ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਬਦਾ ਦੇ ਹਾਰ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੱਖਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ 'ਸੱਤ ਰੰਗ' ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤ ਰੰਗਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। 'ਅੱਖ' ਕਵਿਤਾ ਵਾਂਗ 'ਹੱਥ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੇਗਾਨਗੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਦੇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਗਾਨਗੀ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਅੰਦਰ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਉਠਾਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਰਗ ਦੇ ਕੋਲ ਨਹੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਕਿਉਂ, ਖੁੱਲ਼ ਕੇ ਲਿਖ , ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੋਠੀ ਦਾਣੇ, ਮਾਰਾਂਗੇ ਜੇ ਧੀ, ਜ਼ਰੂਰੀ, ਕੁਰਸੀ ਰਾਣੀ, ਕਾਣੀ ਵੰਢ, ਕਲਮ ਕਵੀ ਦੀ, ਕੜਛੀਆ, ਗੱਲ ਠੀਕ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋ ਕਿ ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੰਗਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਅਤੇ ਰੁਬਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਸੁਹਜ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋ ਵੱਧ ਰਮਣੀਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਮੁੱਹਬਤ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:

ਵਸਣਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ,
ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ,
ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ,
ਜਿਉਂ ਫੁੱਲ ਹੈ ਗੁਲਾਬ ਦਾ,
ਗਿੱਧਾ ਮੁਟਿਆਰ ਦਾ,
ਨੱਢਿਆ ਵੰਗਾਰ ਦਾ,
ਢੋਲ ਨਾਲ ਢੋਲੀਆਂ
ਪਾਉਣ ਜਦ ਬੋਲੀਆਂ,
ਗਬਰੂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ।

ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਅੰਦਰ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਉਸ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਜਨਾ ਦੇ ਆਪ ਹੁਦਰੇ ਪਨ ਵਿੱਚ ਲੈਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਮਾਰਦਾ ਕਵਿਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਭਿਵਿਅਕਤ ਕਰਦੀ ਹੈ:

ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਹੰਕਾਰ ਮਾਰਦਾ,
ਜਾਂ ਫਿਰ ਮਾੜਾ ਹੈ ਵਿਓਹਾਰ ਮਾਰਦਾ।
ਪੈਸੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤਿਉਹਾਰ ਮਾਰਦਾ,
ਰਾਹ ਦੇ ਵਿੱਚ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਯਾਰ ਮਾਰਦਾ।

24/07/15