ਮਿਲਟਨ ਇਸ ਵਾਰ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚਾਰ ਮੰਚ ਦੀ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਮਿਲਣੀ, ਬਲਬੀਰ ਸੰਘੇੜਾ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੋਲਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੇਖਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿੱਪ ਤੇ ਵਿਧਾਨ ਸਬੰਧੀ, ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਤੇ ਕੁੱਝ ਨਵੇਂ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਉਪਰੰਤ ਮੇਜਰ ਮਾਂਗਟ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਆਰੰਭ ਕਰਦਿਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ਜਤਿੰਦਰ ਰੰਧਾਵਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ‘ਗੁਨਾਹਗਾਰ’। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਘਰ ਦੇ ਦਮ ਘੋਟੂ ਮਹੌਲ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ ਰੋਗ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ, ਆਤਮਦਾਹ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਨੂੰਹ, ਜੋ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਇਸ ਘਰ ਆਈ ਹੈ ਤੇ ਨਵੇਂ ਮਹੌਲ ਵਿੱਚ ਰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ ਇਹ ਘਟਨਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤਨਾਅ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸੋਚਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਰਨ ਵਾਲੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕੀ? ਫੇਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਸਬੂਤ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਬਿਆਨ ਦੁਆਏ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਤੇ ਨਵੀਂ ਆਈ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੋਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ‘ਗੁਨਾਹਗਾਰ’ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕਹਾਣੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸਸਪੈਂਸ, ਛੋਹਾਂ, ਵਾਕ ਬਣਤਰ ਤੇ ਬਿਆਨ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਲੰਬੀ ਬਹਿਸ ਹੋਈ। ਸਭ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨੀ ਕਿ ਭਾਵੇ ਜਤਿੰਦਰ ਰੰਧਾਵਾ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਪਰ ਹੈ ਕਮਾਲ ਦੀ।

ਦੂਸਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦਿੱਲੀ (ਭਾਰਤ) ਤੋਂ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਮਹਿੰਦਰ ਭਟਨਾਗਰ ਦੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ‘ਫਰਿਸ਼ਤੇ’। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਤਾਣਾ ਬਾਣਾ 1947 ਤੇ 1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆ ਦੁਆਲੇ ਬੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੇਖਕ ਨੇ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੇ ਜਿੰਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ, ਬਾਕਮਾਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ 1947 ਦੇ ਦੰਗਿਆ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਦੰਗਾਕਾਰੀ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਨਸਾਨ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਉਸਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ 1984 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਬੱਸਾਂ ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦਾ ਖਾੜਕੂ ਆਪਣੇ ਹਿੰਦੂ ਬੈਂਕ ਮਨੇਜਰ ਨੂੰ, ਜਿਸ ਦੇ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਨੇ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ ਤੇ ਉਸ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਖਾੜਕੂ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਭਾਵੇਂ ਬਿਆਨੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸੀ ਪਰ ਅੰਤ ਤੱਕ ਇਸ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਬੰਨੀ ਰੱਖਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਇਸ ਤੇ ਵੀ ਲੰਬੀ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਪੜ੍ਹਚੋਲ ਹੋਈ।

ਤੀਸਰੀ ਕਹਾਣੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਆਈ ਮਹਿਮਾਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਨਿਰਮਲ ਜਸਵਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ‘ਗੂੰਗੀਆਂ’। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਮੱਧਵਰਗੀ, ਦਫਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜੀ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਾਖੂਬੀ ਚਿਤਰਦੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਮਰਦ ਹੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਬਲਕਿ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਮਾਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਥੱਲੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਗੂੰਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਜਦੋਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਫੇਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਘੁਮੰਡੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ, ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬੌਸੀ ਕਰਦੀਆਂ, ਦੋਗਲੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਵਾਲੀਆਂ, ਮਰਦਾਊ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਾਖੂਬੀ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਵੇਕਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੇ ਖੁੱਲ ਕੇ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਤੇ ਇਸਦੀ ਭਰਪੂਰ ਪ੍ਰਸੰਸ਼ਾ ਵੀ ਹੋਈ।
ਚੌਥੀ ਕਹਾਣੀ ਮਿਨੀ ਗਰੇਵਾਲ ਦੀ ‘ਆਗਿਆਕਾਰੀ’ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਕੈਨੇਡਾ ਸਟੂਡੈਂਟ ਵੀਜੇ ਤੇ ਆਏ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਵਰਨਿਣ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਦ੍ਰਸ਼ਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪਰਵਾਸ ਆ ਕੇ ਵਫਾਦਾਰੀਆਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਉਧਰ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰੇਮਕਾਵਾਂ ਵੀ ਐਨੀ ਲੰਬੀ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਪ੍ਰੀਤਮ ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਆਸਰਾਂ ਭਾਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦਲੀਪ ਵਰਗੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਡੋਰੋਂ ਟੁੱਟੀ ਪਤੰਗ ਵਾਂਗ ਭਟਕੀਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਆਪਣੀ ਚਾਲੇ ਚੱਲਦੀ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਬੁਣਤਰ ਤੇ ਵੀ ਅਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਨਿੱਠ ਕੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਵੀ ਦਿੱਤੇ। ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਰਾਹਿਆ ਗਿਆ।

ਇਸ ਮਿਲਣੀ ਦੀ ਪੰਜਵੀ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ ਕਹਾਣੀ ਗੁਰਮੀਤ ਪਨਾਗ ਨੇ ਪੜ੍ਹੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ‘ਉਹ ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਕੂਚ ਕਰ ਗਿਆ’। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਲੰਬੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਸਭ ਨੇ ਹੀ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇੱਕ ਸ਼ੱਕੀ ਮਰਦ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਬਾਰੇ ਸੀ, ਜੋ ਆਪ ਹੀ ਕਲਪਣਾ ਕਰਕੇ ਉਧੇੜ ਬੁਣ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਦਾਜੇ ਲਗਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ, ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਚੋਰੀ ਜਸੂਸੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੇਟੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਕਰਕੇ, ਘਰ ਵੀ ਤੋੜਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਪਤਨੀ ਉਸਦੇ ਵਰਤਾਅ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕੇ ਜੇ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਝਦੈ, ਹੁਣ ਮੈ ਹੁਣ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਣਕੇ ਦਿਖਾਵਾਂਗੀ। ਫੇਰ ਉਹ ਸੱਚੀ ਮੁੱਚੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਰਦ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤੇ ਸਬੰਧ ਵੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮਰਦ ਬ੍ਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਚਾਕੂ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਿੱਕੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਦਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਚਨ ਦੇ ਕਾਊਂਟਰ ਤੇ ਚਾਕੂ ਰੱਖ ਕੇ ਉਹ ਘਰੋਂ ਕਿਸੇ ਅਣਦੱਸੀ ਥਾਂ ਵਲ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਏਥੇ ਹੀ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਮਾਲ ਦੀ ਦੁਬਿਧਾ ਅੰਤ ਤੱਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇੱਕ ਯਥਾਰਥਿਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਭ ਨੇ ਸਲਾਹਿਆ।

ਜੁਲਾਈ 2014 ਦੀ ਇਸ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਮਿਲਣੀ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅਲੋਚਕਾਂ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ, ਉਹ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ। ਸਰਵ ਸ੍ਰੀ ਬਲਦੇਵ ਦੂਹੜੇ, ਸੁਰਜਣ ਜੀਰਵੀ, ਬਲਰਾਜ ਚੀਮਾ, ਮਨਮੋਹਣ ਗੁਲਾਟੀ, ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਘੇੜਾ, ਮੇਜਰ ਮਾਂਗਟ, ਬਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਾਟੀ, ਬਲਬੀਰ ਸੰਘੇੜਾ, ਕੁਲਜੀਤ ਮਾਨ, ਮਹਿੰਦਰ ਭਟਨਾਗਰ, ਗੁਰਮੀਤ ਪਨਾਗ, ਮਿਨੀ ਗਰੇਵਾਲ, ਜਤਿੰਦਰ ਰੰਧਾਵਾ ਅਤੇ ਨਿਰਮਲ ਜਸਵਾਲ। ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪੰਜਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਅਲੋਚਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਤੁੰਲਤ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰੂ ਕਿਸਮ ਦੀ ਹੋਈ। ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵਲੋਂ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੁਲਜੀਤ ਮਾਨ ਨੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਯਾਦਾਂ ਸੰਭਾਲੀਆਂ। ਸਮੂਹ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਬਲਬੀਰ ਸੰਘੇੜਾ ਤੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਘੇੜਾ ਦੀ ਜੋੜੀ ਦਾ ਧਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਸਨ ਤੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਮਹਿਮਾਨ ਨਿਵਾਜੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਬਾਕੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਹਾਣੀ ਵਿਚਾਰ ਮੰਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਇਹ ਤ੍ਰੈਮਾਸਿਕ ਮਿਲਣੀ, ਕਹਾਣੀ ਵਿਧਾ ਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਤੇ ਸਫਲ ਸਕੂਲਿੰਗ ਹੋ ਨਿੱਬੜੀ, ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰਹੇਗੀ।