ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਅਹਿਮ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਚ ਯੂ.ਕੇ. ਵਲੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭਰ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੰਦੋਲਾ ਵਲੋਂ ਪਿਛਲੇ 35 ਸਾਲ ਦੀ ਖੋਜ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ “ਇਨਸਕ੍ਰਿਪਟ” ਕੀ-ਬੋਰਡ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਮਾਨਕੀ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਪੰਜਾਬੀXL ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ਼ ਮਿੱਡਲੈਂਡ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਇਸਦੇ ਤਰਕ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂੰ ਕਰਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ 5abi.com ਵੈੱਬ ਸਾਈਟ ਰਾਹੀਂ ਪਿਛਲੇ 16-17 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਆਪਣਾ ਭਰਪੂਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ।

4 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਈਸਟ ਮਿੱਡਲੈਂਡ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕੌਵੈਂਟਰੀ ਵਿਖੇ ‘ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ’ ਸਿਖਲਾਈ ਕੋਰਸ ਪਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਚੱਜਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਸੁਰਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੂਨੀ ਵਲੋਂ ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਕੰਦੋਲਾ ਦਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ/ਜਾਨਣ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਉਪਰੰਤ ਉਨਾਂ ਕੀ ਬੋਰਡ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸਨੂੰ ਸਭ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਸੁਣਿਆ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੌਰਾਨ ਡਾ. ਕੰਦੋਲ਼ਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਦੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਪਈ। ਉਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀXL ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸੰਸਥਾ ਸੀ-ਡੈਕ ਭਾਵ ਅਡਵਾਂਸ ਕੰਪਿਊਟਿੰਗ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ  ਕੇਂਦਰ ਵਲੋਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ‘ਇਨਸਕ੍ਰਿਪਟ’ (InScript) ਕੀ-ਬੋਰਡ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕੰਪਨੀ ਮਾਈਕਰੋਸੌਫਟ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪਰ ਸੀ-ਡੈਕ ਵਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਬੇ-ਸ਼ੁਮਾਰ ਤਰੁਟੀਆਂ ਤੇ ਕਮੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ-ਪ੍ਰੀਆ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਉਨਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਨਾਂ ਨੇ ਇਨਾਂ ਕਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ 'ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੁਧਾਰ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਖੈਨ (Friendly User) ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਉਨਾਂ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਇਸ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਚਾਲਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ (Driving Forces) ਹਨ। ਇਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਹਰ ਨਵੇਂ ਕੰਪਿਊਟਰ 'ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖ ਸਕਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸੌਫਟ ਵਲੋਂ ਪਿਹਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਵੀ, ਸੀ-ਡੈਕ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਸਦਕਾ, ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਅਹਿਮ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਸਿਰਫ ਯੂਨੀਕੋਡ ਅੱਖਰਾਂ (ਫੌਂਟਸ) ਲਈ ਹੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਵੇਂ ਕੰਪਿਊਟਰ 'ਤੇ ਯੂਨੀਕੋਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਸੱਲੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਉਨਾਂ ਇਹ ਦੱਸੀ ਕਿ ਯੂਨੀਕੋਡ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸਦੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਉਨਾਂ ਕੋਲ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂ ਉਹ ਇਹ ਗਿਆਨ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਾਂ ਉਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੀ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਕੇਂਦਰਤ ਰਹਿੰਦਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡਾ. ਕੰਦਲਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸੌਫਟ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ‘ਵਿੰਡੋਜ਼’ ਵਿੱਚ ‘ਰਾਵੀ’ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅੱਖਰ (ਫੌਂਟਸ) ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਾਏ (ਇੰਸਟੋਲ ਕੀਤੇ) ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਪਰਦੇ (ਸਕਰੀਨ) ਉੱਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ਼ ਡਾ. ਕੰਦੋਲ਼ਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਗਨ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ਼ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਪਾਵਰ-ਪੋਇੰਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਕੱਲੀ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਬਰੀਕੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ 'ਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ, ਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਲਿਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ 'ਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਲਈ ਯੂ ਕੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਕਿੱਥੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਹੈ - ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ 'ਸਪ੍ਰੈੱਡ ਸ਼ੀਟ' ਦੀ ਵਰਤੋਂ - ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ 'ਡੇਟਾ ਬੇਸ' ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਵਰਤਣਾ - ਗਰਾਫ ਤਿਆਰ ਕਰਨੇ - ਲਿਖਣ ਕਾਰਜ (ਵਰਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ - ਫੋਲਡਰ ਬਣਾਉਣੇ ਤੇ ਸੰਭਾਲਣੇ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਮਨ ਪਸੰਦ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਜਿਓਂ ਜਿਓਂ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਦੱਸਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਸਿਖਾਂਦਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸੁਕਤਾ ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਦਰਜਾ ਵੀ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੌਵੈਂਟਰੀ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ. ਏਸ਼ੀਆ ਨੈਟਵਰਕ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ, ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਵਿੰਦਰ ਕੁੰਦਰਾ, ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਕੁਲਦੀਪ ਬਾਂਸਲ, ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਸਤਪਾਲ ਡੁਲਕੂ - ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਦਵਿੰਦਰ ਨੌਰਾ, ਕੌਵੈਂਟਰੀ ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੂਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੋਰ ਜਾਨਣ ਦੀ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਨਾ ਰੋਕ ਸਕਦਿਆਂ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਨੂੰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਲ਼ੇ ਹੀ ਮਨਾਂ ‘ਚ ਆਏ ਸਵਾਲ ਵੀ ਪੁੱਛੇ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਨੇ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਤਰਕ ਸਹਿਤ ਜਵਾਬ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਦੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਰਾਹੇ ਗਏ।

ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਵਲੋਂ ਸਭ ਦੇ ਖਿਆਲ ਜਾਨਣ ਲਈ ਸਭ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਏਸ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦਆਂ 'ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਿੱਖ ਕਾਊਂਸਲ' ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਕਵੀ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਸ. ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਢੇਸੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਗਗਰਾਮ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਮੁਤਾਸਰ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਹਨਾਂ ਬਹੁਤ ਲਾਹੇਬੰਦ ਰਹੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਵਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਉਪਲਬਧ ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੇ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਜਿਵੇਂ ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ, ਸਮਤੋਲ, ਅਨਮੋਲ ਲਿੱਪੀ ਆਦਿ ਅਤੇ ਇਨਾਂ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਕਵੀਆਂ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਾਰੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀXL ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਇਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਜਾਂ ਜਰਮਨੀ ਜਾ ਕੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣੀ ਪੈ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਫੇਰ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਨੇ ਤਰਕ ਸਹਿਤ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਸਤੋਂ ਪਿਹਲਾਂ ਬਣੇ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੇ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਰਬਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸੌਫਟ ਦੇ ਮਿਆਰ (ਸਟੈਂਡਰਡ) ਮੁਤਾਵਿਕ ਪਰਵਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀXL ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀ-ਬੋਰਡ (ਟੂਲ) ਹੈ ਜੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀXL ਇਸਦਾ ਪਾਇਲਟ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਮ, ਬਣਤਰ ਜਾਂ ਸ਼ਕਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅੱਖਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਆਮ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਪੰਜਾਬੀ (ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ) ਲਈ ਆਸਾਨੀ ਤੇ ਪੂਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ਼ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਬੇਸ਼ਰਤੇ ਕਿ ਉਹ ਯੂਨੀਕੋਡ ਵਿੱਚ ਹੋਣ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਕੀ-ਬੋਰਡ ਭੁਲਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀXL (ਜੋ ਇਨਸਕ੍ਰਿਪਟ ਅਨੁਰੂਪੀ ਵੀ ਹੈ) ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸਤੇ ਸਭ ਵਲੋਂ ਪੂਰਨ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਗਈ।

ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਅਤੇ ਆਏ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਹਾਜ਼ਰ ਸਭ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਅਗਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦਾ ਛੇਤੀਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਮੰਗ ਨੂੰ ਡਾ. ਕੰਦੋਲਾ ਨੇ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਏ ਸਭ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ, ਲਿਖਾਰੀ ਸਭਾ ਕੌਵੈਂਟਰੀ ਦਾ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਸੈਂਟਰਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਸਟਾਫ ਦਾ ਵੀ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ਼ ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ। ਨਾਲ਼ ਹੀ ਉਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਏਸੇ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਿਖਲਾਈ ਕੋਰਸ ਲੈਸਟਰ ਵਿਖੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਉੱਪਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੇ ਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਨਸੀਮ ਚੌਹਾਨ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਗਾਖਲ, ਮਨਮੋਹਣ ਮਹੇੜੂ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ। ਗੁਰਬਖਸ਼ ਕੌਰ ਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਲੋਂ ਚਾਹ ਪਾਣੀ, ਸਮੋਸੇ, ਮਠਿਆਈ ਨਾਲ਼ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੀ ਖੂਬ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।