ਮਾਮੇ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਗਿੜਿਆ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਖੂਹ 
ਮਾਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਲੀ      17/01/2023

“ਜੋ ਉਪਜੇ ਸੋ ਬਿਨਸ ਹੈ ਸਭ ਸੁਖ ਦਾਤਾ ਰਾਮ॥”
… ਭੂਰਾ ਮਾਮਾ, ਬੀਬੀ, ਨਾਨਕੇ ਤੇ ਭੜੀ ਮਾਨਸਾ 
 
ਪੰਜ ਮਾਮਿਆਂ ਦੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਲੜੀ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮਣਕਾ ਸ. ਭਰਪੂਰ ਸਿੰਘ ਸੋਹੀ ਵੀ ਆਪਣੀ ਚਮਕ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਬਖੇਰਕੇ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਬਚਪਨ ਵੇਲੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਬਥੇਰਾ ਚਾਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਾਨਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬੱਸ ਝਾਕ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇ ਦੇਣ। ਕਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਿਬੇੜ ਦੇਣਾ ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ। ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜਕੇ ਅਸੀਂ ਜਤਿੰਦਰ ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਮੇਤ  ਸਕਰੌਦੀ ਤੋਂ ਭੜੀ ਮਾਨਸਾ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਨਾਲ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦੇਣੇ। ਬੀਬੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ। ਛੋਟੇ ਨਵਦੀਪ ਬਿੱਟੂ ਨੂੰ ਕਮਾਲਪੁਰ ਵਾਲੇ ਭੂਆ ਸੁਖਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਭਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦਾ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਆਉਣ ਜਾਣ ਸੀ। ਸੱਤਵੀ ਜਮਾਤ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਵੱਡੇ ਜਤਿੰਦਰ ਨੇ ਪੜਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
 
ਨਾਨਾ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸਰਪੰਚ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਅ ਚੜ ਜਾਣਾ ਕਿ ਆ ਗਏ ਬਈ ਗਰੇਵਾਲ। ਮਾਮੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਪਰ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਖਹਿਬੜਣ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਜਸਮੇਰ ਮਾਮਾ ਤੇ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਭੂਰਾ ਮਾਮਾ। ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਮਾਮੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਨ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਟਿੱਚਰਾਂ ਮਖੌਲ ਬਹੁਤ ਕਰਦੇ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ ਤੇ ਗਰੇਵਾਲ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਡਾ ਪਿੰਡ ਸਕਰੌਦੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਉਹ ਸਾਡਾ ਰੁਤਬੇ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੰਦੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੱਥ ਕੋਲ ਦੀ ਲੰਘਦੇ ਤਾਂ ਇਕ ਨੱਤੀਆਂ ਵਾਲਾ ਸ਼ੇਰ ਮਾਮਾ ਪੁੱਛਦਾ, ਗਰੇਵਾਲਾ ਤੇਰੀ ਭੂਆ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ? ਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਸਮਝ ਨਹੀ ਸੀ ਪਤਾ। ਮੈਂ ਕਹਿੰਦਾ ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਭੂਆ ਹੈਨੀ। ਉਹ ਫਿਰ ਕਹਿੰਦਾ ਕੋਈ ਤਾਂ ਹੋਊ। ਮੈ ਕਹਿੰਦਾ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹਾਲ ਤੇਰੀ ਭੂਆ ਦਾ ਉਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਪੈਂਦੇ।
 
ਸਾਡੀ ਸੁਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾਮਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤ ਤੇ ਨਾਲ ਜ਼ੈਲਦਾਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤ ਵਾਲੀ ਖੰਜੂਰ। ਪਿੰਡ ‘ਚ ਹੱਟੀ ਵਾਲੇ ਅਮਰੇ ਮਾਮੇ ਕੋਲ ਵੀ ਗੇੜਾ ਗਮਦੂਰ ਵੀ ਲਵਾਉਂਦਾ ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ। ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਠਕੇ ਜਾਮਣ ਤੇ ਖੰਜੂਰ ਵੱਲ ਭੱਜਣਾ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗੀਆਂ ਜਾਮਣਾਂ ਤੇ ਖੰਜੂਰਾਂ ਚੁਗਣੀਆਂ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ।
 
ਜਤਿੰਦਰ ਦੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਤੇ ਪੱਪਲੀ ਦੇ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਭਾਣਜਿਆਂ ‘ਚੋ ਪੜਾਈ ‘ਚ ਤੇ ਬੋਲ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਜਬਾਬੀ ਕਾਰਨ ਮਾਲੀ ਦੀ ਨਾਨਕਿਆਂ ‘ਚ ਤੂਤੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗੀ। ਸੁੱਖੇ ਮਾਮਾ ਦਾ ਸਰਵਾਲਾ ਵੀ ਮੈ ਬਣਿਆ ਤੇ ਬਾਈ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਵੀ। ਬਾਲਦ ਖ਼ੁਰਦ ਮਾਮੇ ਦੀ ਬਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਾਲੇ ਨੇ ਜੱਚਕੇ ਭੰਗੜਾ ਪਾਇਆ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਕੱਠ ‘ਚੋ ਬਰਾਤ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਮਾਸੀ ਵਿਚੋਲਣ ਨੇ ਜਦੋਂ ਨੋਟ ਵਾਰਿਆ ਤਾਂ ਲਾ ਲਾਲਾ ਹੋ ਗਈ। ਦਰਸ਼ਨ ਬਾਈ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਚਹੇਤਾ ਖਾਤਕਦਾਰ ਸੀ, ਦੀ ਬਰਾਤ ਵੇਲੇ ਸਰਵਾਲੇ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਲੱਗੀ ਕਿ “ਸਾਲ਼ੀਂਆਂ” ਨੂੰ ਜੁੱਤੀ ਨਹੀ ਚੁੱਕਣ ਦੇਣੀ ਤਾਂ ਲੁਕਾਂ ਲਈ ਤੇ ਚੁੱਕਣ ਨਹੀ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਗਨ ਦੀ ਰਸਮ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਗਕੇ ਜੁੱਤੀ ਲਈ -  ਅਨੇਕਾਂ ਬੀਨ ਯਾਦਾਂ ਨੇ … 
 
ਸਕਰੌਦੀ ਤੇ ਭੜੀ ਵਾਲੇ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭੜੀ ਤੋਂ ਕਣਕ ਦੀ ਵਾਢੀ ਵੇਲੇ ਸਾਡੇ ਆਵਤ ਆਉਂਦੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੇ ਗਾਣੇ ਸੁਣਾ ਸੁਣਾ ਰੌਣਕ ਲਾਈ ਰੱਖਣੀ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡੋਂ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਸਾਡਾ ਉੱਠ ਲੈਕੇ ਅਮਰਜੀਤ ਚਾਚਾ ਭੜੀ ਗੰਨੇ ਦੀ ਘੁਲਾੜੀ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਲੈਕੇ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਉੱਠ ਬਹੁਤ ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਅੜਬ ਸੀ ਤੇ ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਸੂਤ ਨਹੀ ਸੀ ਆਉਂਦਾ। ਜਾਮਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਕੋਲ ਛਤਰੀਵਾਲੇ ਘੁਲਾੜੀ ਸੀ। ਊੱਠ ਜਦੋਂ ਮਸਤੀ ਵਿੱਚ ਆਵੇ ਤਾਂ ਟੇਡਾ ਹੋਕੇ ਢਾਂਗਾ ਭੰਨ ਦੇਵੇ। ਫਿਰ ਚਾਚੇ ਨੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਨਾਲ਼ੀਪਾਕੇ ਉਸਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ। 
 
ਨਾਨਕਿਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਜੋ ਮੇਰੇ ਯਾਦ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਮੇਰੇ ਨਾਨਾ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅੰਦਰਲੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵਾਲੇ ਘਰ ਅੰਦਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖੇ ਨਾਲ ਛੱਤ ਤੋਂ ਡਿੱਗਣ ਦੀ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉੱਠੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚੁੱਪ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਹ ਗੱਲ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਭੇ ਲੈਕੇ ਗਏ ਨੇ। ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਅਦ ਗੱਲ ਚੱਲ ਪਈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਅਚਾਨਕ ਜਦੋਂ ਇਕ ਕਾਰ/ ਜੀਪ ਘਰ ਅੱਗੇ ਆ ਖਲੌਤੀ ਤਾਂ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੁੱਖਾ ਮਾਮਾ ਗੱਡੀ ਅੱਗੇ ਪੈਕੇ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਰੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਸਮੇਰ ਮਾਮੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ ਹਰਨੇਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬੇਰੁੱਖੀ ਨਾਲ ਧੂਹਕੇ ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਬੋਲ ਬੋਲਕੇ ਪਰਾਂ ਕੀਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਕੀਆਂ ਨੇ ਚੰਗਾ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ।
 
ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ਮਾਮੇ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਮਰੀਕੇ ਨੇ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਧੂਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵੇਖਣ ਚੱਲਾਂਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਚਾਅ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਡਰ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਬੀਬੀ ਤੇ ਮਾਮਿਆਂ ਜਾਣ ਨਹੀ ਦੇਣਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਆਪਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਲੱਗਣ ਨਹੀ ਦੇਣਾ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਚੋਰੀ ਸਾਇਕਲ ‘ਤੇ ਜਾਕੇ ਧੂਰੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਵੇਖੀ “ ਮੇਲਾ” ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਮਤਾਜ ਐਕਟਰ ਸੀ **
 
ਇਕ ਦਿਨ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰੌਲਾ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਬੰਦਾ (ਸਿੱਖ ਗਰੰਥੀ ਸੀ ਸ਼ਾਇਦ) ਕੋਈ ਕੁੜੀ ਕੱਢਕੇ ਲਿਆਇਆ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ (ਸ਼ਾਇਦ ਘੀਰੀ ਕੇ) ਘਰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ ਤੇ ਪੁਲਸ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਨਾਨਕੇ ਬਥੇਰਾ ਰੋਕਣ ਕਿ ਉੱਧਰ ਜਾਣਾ ਨਹੀ ਪਰ ਆਪਾਂ ਕਿੱਥੇ ਟਲ਼ਣ ਵਾਲੇ ਸੀ। ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਲੱਗ ਪਏ ਬਾਰੀ ਥਾਣੀ ਵੇਖਣ ਕਿ ਕੌਣ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਨੇ? ਜਦੋਂ ਮੈ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈ ਵੇਖ ਆਇਆ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪੁੱਛਣ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਨੇ? ਆਪਣੀ ਟੌਰ ਬਣ ਗਈ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪੁਲਸ ਦੇ ਦੋ ਸਿਪਾਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਕੇ ਪੈਦਲ ਹੀ ਪਿੰਡ ‘ਚੋ ਲੈ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਕੇ ਉਸ ਆਸ਼ਿਕ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ।
 
ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਾਂ ਨਾਨਕਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਮਾਮਿਆਂ ਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤੁਰ ਗਏ ਨੇ ਪਰ ਨਾਨਕੇ ਤਾਂ ਨਾਨਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਜੀ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਤਾਂ ਜਿਊਂਦੇ ਜਾਗਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਹੀ ਮੁੱਠੀ ‘ਚੋ ਰੇਤ ਵਾਂਗੂੰ ਕਿਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ .. …
 
ਆਹ ਬੀਬੀ ਦੀ ਮਾਮੇ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਰੱਖੜੀ ਬੰਨਣ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੋਹ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਮੈਂ ਤੇ ਬੀਬੀ ਮਾਮੇ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਮੇ ਵੇਹੜੇ ‘ਚ ਹੀ ਅੱਧੇ ਅਧੂਰੇ ਜਿਹੇ ਬੈਠੇ ਹਾਂ ….  ਅਲਵਿਦਾ ਮਾਮਾ ਜੀ !

( …. ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਖੂਹ ਗਿੜਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ … ਸ਼ਾਇਦ ਅਗਲੀ …. ਪਰ ਅਜੇ ਏਨਾ ਹੀ।)