ਬਾਲੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ: ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੱਚੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਦਾ ਖੌ
ਬਲਜੀਤ ਕੌਰ      30/11/2021

 ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ 'ਕੌਮੀ ਬਾਲੜੀ ਦਿਵਸ 2021' ਮੌਕੇ 'ਬਾਲ ਬਚਾਓ' ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 22,000 ਕੁੜੀਆਂ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਕਾਰਨ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਣੇਪੇ ਸਮੇਂ ਮਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ’ਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ 60 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੜਕੀਆਂ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਕੇ ਮਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 6 ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ 2,000, ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 650 ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਵਿੱਚ 560 ਕੁੜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਲ ਬਚਾਓ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਰਿਪੋਰਟ ’ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਈ ਸੀ ਪਰ ਕਰੋਨਾ ਲਾਕਡਾਉਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਲ ਵਿਆਹਾਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਫੇਰ ਵਧੇ ਹਨ ਅਤੇ 2030 ਤੱਕ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਹੋਰ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਹੋਰ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ।
 
ਭਾਰਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ’ਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਿਕ 47 ਫੀਸਦੀ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ 18ਵੇਂ ਜਨਮਦਿਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 7 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਉਮਰ 15 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਉੱਤਰ-ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਬਿਹਾਰ, ਮੱਧ-ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
 
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ : ਉਹ ਹੈ ਬੱਚੇ (ਮੁੰਡਾ) ਜੰਮਣਾ।

ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਉੱਪਰ ਭਿਅੰਕਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਾਜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਿੱਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਬਾਲ ਮਨ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ਼ ਤਸੀਹੇ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੁਪਨੇ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੜ੍ਹਣ-ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਨਵਾਂ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਹੱਕ ਖੋਹ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦਿਵਾਰੀ ਅਤੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਈਆਂ ਰੋਕਾਂ ਨੂੰ ਝੱਲਣਾ ਹੀ ਉਸਦੀ ਹੋਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਉਹ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਜਿਹੀਆਂ ਅਨੇਕ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਵਧਣ ਅਤੇ ਗੁਰਦਿਆਂ ਦਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਜੰਮਣ ਕਰਕੇ ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ, ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚੇ ਜੰਮਣ ਆਦਿ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਰੋਗੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਨੇਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਇਹਨਾਂ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪੀੜ ਨੂੰ ਨਾ ਸਹਾਰ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਜਿਊਂਦੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦੀਆਂ। ਜੋ ਬਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਉਮਰ ਭਰ ਅਨੇਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਬੋਝ ਲੈ ਕੇ ਜੀਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
 
ਭਾਰਤ ਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ’ਚ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਬੋਝ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਪਈ ਜਗੀਰੂ ਸੋਚ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਅਜਾਦ ਮਨੁੱਖ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸਗੋਂ ਉਸਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਸਾਊ ਨੂੰਹ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸਿਰਫ ਆਗਿਆਕਾਰ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਹੁੰਦੇ ਹਰ ਜਬਰ ਨੂੰ ਸਿਰ ਨੀਵਾਂ ਕਰ ਝੱਲਦੀ ਰਹੇ। ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਸਿਰਫ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਜੰਮਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੈਸੀਅਤ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਭਾਰਤ ਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰ-ਜਾਗਰਣ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਰਕੇ ਹੈ।
 
ਅੱਜ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਰੂੜੀਆਂ ’ਚੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਚੇਤੰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰੇਗਾ ਕੌਣ?

ਜੇਕਰ ਟੀਵੀ-ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸਿਨੇਮੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਵੀ ਔਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਹੀ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ। ਟੀਵੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਲੜੀਵਾਰ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਵੀ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਪਤਨੀ/ਨੂੰਹ ਬਣਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਕੀ ਕੇਂਦਰ ’ਚ ਬੈਠੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰੇਗੀ ਜੋ ਖੁਦ ਔਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਮੰਨੂਵਾਦੀ ਸੋਚ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਔਰਤ ਮਰਦ ਦੇ ਪੈਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਸਥਾਨ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦਿਵਾਰੀ ਅੰਦਰ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਕਾਰਜਖੇਤਰ ਚੁੱਲਾ-ਚੌਂਕਾ ਅਤੇ ਕੰਮ ਬੱਚੇ ਜੰਮਣਾ ਹੈ।

ਕੀ ਅਜਿਹੀ ਸਰਕਾਰ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਬਣਦਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਬਾਲ-ਵਿਆਹ ਰੋਕੂ ਕਨੂੰਨ, 1929 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਉਮਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 21 ਸਾਲ ਅਤੇ ਕੁੜੀ ਦੀ ਉਮਰ 18 ਸਾਲ ਹੋਣੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ (ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਹੋਣ ’ਤੇ ) ਸਜਾ ਹੈ 'ਧਾਰਾ 18' ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ 15 ਦਿਨ ਦੀ ਕੈਦ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹਜਾਰ ਰੁਪਏ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਤੇ ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਸ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਕਨੂੰਨ ਹਨ ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਢਿੱਲੇ-ਪੋਲੇ ਕਨੂੰਨ, ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਲੋਕ-ਦੋਖੀ ਮੀਡੀਆ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਝਾਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਸਾਡੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਪੰਜੇ ’ਚੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਖੁਦ ਹੀ ਰਾਹ ਲੱਭਣੇ ਪੈਣਗੇ।