ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਦੋ ਰੂਹਾਂ ਦਾ ਮੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਬੰਧਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੱਝ ਕੇ ਦੋ ਮਨੁੱਖ ਸਦਾ ਲਈ ਇਕ- ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਕ- ਦੂਜੇ ਦੇ ਹਮਸਫ਼ਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਵਿਆਹ ਸਾਡੀ ਸਮਾਜਕ ਬਣਤਰ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਸਮ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜਕ ਤਾਲਮੇਲ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਬੇ- ਤਰਤੀਬੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ- ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ (ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ) ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤੇ- ਨਾਤੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਮ- ਪਿਆਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
 
ਪਰ! ਅਫ਼ਸੋਸ ਅੱਜ ਕੱਲ ਵਿਆਹ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਹੋ ਕੇ ਸਿਰਾਂ ਉੱਪਰ ਭਾਰ ਬਣ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੰਦਭਾਗਾ ਰੁਝਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਹਰ ਬੰਦਾ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਧੀਆਂ- ਪੁੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਅੱਜ ਕੱਲ ਗ਼ਰੀਬ ਮਾਂ- ਬਾਪ ਵੀ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਦੇਖਾ- ਦੇਖੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਰਦੇ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਪਈ, ਆਓ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਸਹੀ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
 
ਸਾਡੀ ਸਮਾਜਕ ਬਣਤਰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ 'ਸਾਦੇ ਵਿਆਹ' ਨੂੰ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਂ- ਬਾਪ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ- ਲਿਖੇ ਮੁੰਡੇ/ਕੁੜੀਆਂ ਭਾਲਣ ਲਈ ਵੀ ਵੱਧ ਪੈਸੇ ਖ਼ਰਚ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਕਰ ਕੁੜੀ/ਮੁੰਡਾ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਉੰਨੀ ਹੀ ਵੱਡੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੰਗ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਖ਼ਾਤਰ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
 
ਦਾਜ ਦੇ ਲੋਭੀ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੌਦੇ ਕਰਦੇ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਾਜ ਦੇ ਲੋਭੀ ਮਾਪੇ, ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਉੱਪਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮੁੱਚੇ ਖ਼ਰਚ ਨੂੰ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਵਸੂਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਭਾਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਜ ਦੇ ਲੋਭੀ ਮਾਂ- ਬਾਪ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਹੈ ਪੁੱਤ ਉੱਪਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮੁੱਚੇ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਵਸੂਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੁੜ ਕਿ ਇਹ ਵਕਤ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸੇ ਭਾਲਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਫੋਕੀ ਟੌਹਰ ਖ਼ਾਤਰ ਵੀ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਚੜ੍ਹਤ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ 'ਜਾਂ ਤਾਂ ਲੱਕ ਰਹੂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਨੱਕ' ਇਹ ਗੱਲ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਰੁੱਸਤ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਬੰਦਾ ਨੱਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲੱਕ (ਪਿੱਠ) ਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਭਾਵ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਭਾਰ ਹੇਠਾਂ ਦੱਬਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਲੱਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਕਰਜ਼ੇ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਦਾ ਉਸਦਾ ਨੱਕ ਵੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਮਤਲਬ ਉਸਦੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਇੱਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਖ਼ਬਰੇ! ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਮਾਪੇ ਆਪਣੀ ਨੱਕ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਪੰਡ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੰਦਭਾਗਾ ਰੁਝਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ/ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
 
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕੁਰੀਤੀ ਨੂੰ ਠਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਦਾ ਵਕਤ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜ਼ੀਹ ਦੇਣ। ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਦਾ ਤਾਉਮਰ ਸਾਥ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਮਹਿੰਗੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਾਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ। ਦਾਜ ਵਰਗੀ ਲਾਹਨਤ ਨੂੰ ਦੁਤਕਾਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ- ਦੁਆਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ। ਗ਼ਰੀਬ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜ਼ੀਹ ਦੇਣ ਫਿਰ ਚਾਹੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਅਤੇ ਰੁਤਬੇ ਵਾਲਾ ਮੁੰਡਾ/ਕੁੜੀ ਨਾ ਮਿਲਣ।
 
ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਉਡਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਉਹੀ ਮਾਂ- ਬਾਪ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਈ ਉੱਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਇੰਨਾ ਖ਼ਰਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ- ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਓ ਤਾਂ ਕਿ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਦਾਜ ਲੈਣ- ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਾ ਪਵੇ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਾਜ ਲੈਣ ਅਤੇ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਲੋਭੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ। ਜਿਹੜਾ ਮਾਂ- ਬਾਪ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਦਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ/ ਸੌਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਂਝ, ਇੱਥੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਝੂਠੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਂ- ਪਿਓ ਨੂੰ ਫਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਦਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਝੂਠਾ ਕੇਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਖ਼ੈਰ, ਇਹ ਵੱਖਰਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
 
ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਕੋਲ ਅਜੇ ਵੀ ਵਕਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹਾਂ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਫਿਜੂਲਖ਼ਰਚੀ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਵਤ ਵਾਂਗ (ਲੱਕ) ਟੁੱਟਿਆ ਹੀ ਰਹੇਗਾ ਭਾਵ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਭਾਰ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਚੜਿਆ ਹੀ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਸੋ, ਇਹ ਵਕਤ ਹੈ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸੰਭਲਣ ਦਾ। ਹੁਣ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕਿੰਨੀ ਛੇਤੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ?, ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਰੀ ਨਾਲ ਵਕਤ ਨੇ ਖੁੰਝ ਜਾਣਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਦੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਕ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਘਾਟਾ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
 
# 1054/1, ਵਾ. ਨੰ. 15-ਏ, ਭਗਵਾਨ ਨਗਰ ਕਲੌਨੀ,
ਪਿੱਪਲੀ, ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ।
 ਮੋਬਾ. 075892- 33437