ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਸਰਜੀਤ ਤਲਵਾਰ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਲੈ ਆਇਆ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਫਗਵਾੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ‘‘ਕਿ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਵੱਢ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਤੇਰੇ ਗਲ਼ ਵਿੱਚ ਛਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਹਾਰ ਪਾਕੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਨਾਸਤਿਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਮੈਥੋਂ ਛਿੱਤਰ ਪ੍ਰੇਡ ਕਰਵਾਉਾਂਦਾ ।’’ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਆਈ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਦੂਜੀ ਘਟਨਾ ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਨ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਅਜੇ ਸਕੂਟਰ ਦਾ ਸਟੈਂਡ ਲਾ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਚਪੜਾਸੀ ਦੋੜਦਾ ਹੋਇਆ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘‘ਤਰਕਬਾਣੀ ਨੇ ਪੰਗਾ ਪੁਆ ਦਿੱਤਾ।’’ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਆਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਿਖਾ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਾਟਰ ਵਰਕਸ ਦੀ ਟੈਂਕੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਵਾਟਰ ਵਰਕਸ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸੁਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ? ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਦੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ‘‘ਕੱਲ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਤਰਕਬਾਣੀ’ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ। ਆਥਣੇ ਦੋ ਕੁ ਪੈੱਗ ਲਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰ ਆਇਆ। ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਤਾਬ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਸਿਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਗਈ। ਮੈਂ ਸਾਈਕਲ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਤਿੰਨ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ ਸਥਿਤ ਸਾਧ ਦੇ ਡੇਰੇ ਜਾ ਵੜਿਆ ਉਸਨੂੰ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਬੂਬਣਿਆ ਜੇ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਵਿਗਾੜ ਜੇ ਕੁਝ ਵਿਗਾੜਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਹੁਲੀਆ ਹੀ ਵਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ।

ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਣ ਦਾ ਇਹ ਢੰਗ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਤੂੰ ਲਹਿਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਕਾਇਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਤੇ ਇੱਕ ਡਿਸਪਲਿਨਡ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ।

ਸਮਾਂ ਆਪਣੀ ਚਾਲ ਤੁਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਭੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਗਰੀਬ, ਦਲਿਤ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਣਪੜ੍ਹ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘‘ਮਿੱਤਰ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਬੁੱਢੀ ਮਾਈ ਨੂੰ ਬੁਰੀਆਂ ਆਤਮਾਵਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਤਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਇਸਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰੋ। ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਲੋਕ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਮਨ ਦਾ ਭਰਮ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਘਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਸੋ ‘‘ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਤਰਕਬਾਣੀ ਉਸਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੁੰਡੇ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਵਾ ਕੇ ਸੁਣ ਲਿਆ ਕਰ।’’

ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਗਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ‘‘ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਮੈਂ ਸਿਰਹਾਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪੈਂਦੀ ਰਹੀ ਮੈਨੂੰ ਵਧੀਆ ਨੀਂਦ ਆਉਂਦੀ ਹੀ। ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇਹ ਮੈਥੋਂ ਮੰਗ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸਨੇ ਮੋੜੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਨੀਂਦ ਆਉਣੋ ਹਟ ਗਈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ।’’

ਉਪਰੋਕਤ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਿੰਡ ਖਿਆਲੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘‘ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੈਨੂੰ ਚਾਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।’’ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿਵੇਂ? ‘‘ਜਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਮੈਂ ਇਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਕਰੜਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਡੋਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਣੀਆਂ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਹੁਣ ਵਾਪਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਆਇਆ ਹਾਂ।’’

ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਹੀ ਇੱਕ ਨਸ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਇਹ ਦੌੜ ਇਸ ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਜਿੱਤੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ।

ਮੇਘ ਰਾਜ ਮਿੱਤਰ
ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨਿਵਾਸ
ਕੱਚਾ ਕਾਲਜ ਰੋਡ
ਬਰਨਾਲਾ।
ਫੋਨ ਨੰ: 98887-87440
 

ਵੀਹ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਬਠਿੰਡੇ ਤੋਂ ਸੇਠ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਜੀ ਆਪਣੀ ਬੇਟੀ ਸਸੀ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਘਰ ਆਏ। ਸਸੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹੰਝੂ ਕੱਪੜੇ ਗਿੱਲੇ ਤੇ ਵਾਲ ਖਿੱਲਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮੇਰੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ‘‘ਹੁਣੇ ਇਸਨੂੰ ਥਰਮਲ ਪਲਾਂਟ ਦੀ ਝੀਲ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਪਾਸ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ।’’ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਕੇ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਲਾਡਲੀ ਧੀ ਸਸੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪੂਰੇ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਗੰਗਾ ਨਗਰ ਵਿਖੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਹੁਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੇ ਸਨ। ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਦੋ ਸਾਲ ਕਿਵੇਂ ਲੰਘ ਗਏ। ਦੋ ਕੁ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਸੀ ਦੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਸੁਨੇਹਾ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਜੈਪੁਰ ਵਿਆਹੀ ਉਸਦੀ ਨਣਦ ਆਸਾ ਦੇ ਦਿਉਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਧਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲਈ ਜੈਪੁਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਿਆਹ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਨੇ ਜੀਅ ਭਰ ਕੇ ਆਨੰਦ ਲੁਟਿਆ ਤੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਠੱਠਾ ਮਖੌਲ ਕੀਤਾ। ਗੰਗਾ ਨਗਰ ਵਾਲਾ ਸਮੁੱਚਾ ਪਰਿਵਾਰ ਗੰਗਾ ਨਗਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਇਆ। ਅਜੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਲੈਂਡ ਲਾਈਨ ਤੇ ਫੋਨ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਘਰ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸਸੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਜੈਪੁਰ ਪੁੱਜੋ।

ਸਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਘਰ ਵਾਲਾ ਮੁੜਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੀ ਜੈਪੁਰ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ। ਪੁੱਜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਘਰ ਵਿਚੋਂ ਗਹਿਣੇ ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਏ। ਲਗਭਗ ਤੀਹ ਤੋਲੇ ਸੋਨਾ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਘਰ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹਜਰਾਇਤ ਕਢਵਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਹਜਰਾਇਤ ਕਢਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਕੋਲ ਪੁੱਜੇ। ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਬਿਠਾ ਲਿਆ। ਉਸਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਨੂੰ ਨੀਲੀ ਚਮਕਦਾਰ ਦਵਾਈ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਦਵਾਈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਕੋਲ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜਲੇ ਹੋਏ ਜ਼ਖਮ ਤੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਗੂਠੇ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਲੜਕੀ ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿਚ ਆ ਗਈ। ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰਦੀ ਕੋਈ ਇਸਤਰੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਕੱਪੜੇ ਕਿਹੜੇ ਰੰਗ ਦੇ ਪਾਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਅੰਗੂਠੇ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਹੋਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ‘‘ਮੈਨੂੰ ਹਰੇ ਸੂਟ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਇਸਤਰੀ ਚੋਰੀ ਕਰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।’’

ਬੱਸ ਇਹ ਕਹਿਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਉਹ ਇਸਤਰੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਸਨ?  ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਸੀ ਸਮੇਤ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅੱਠ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਬਣਾ ਲਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਠ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਪਾਸ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਠ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਰਧ ਗੋਲ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਚੌਂਕੀ ਸਾਹਮਣੇ ਲਾ ਲਈ। ਸਾਰੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ‘‘ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਰੂੰ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਫੜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਰੂੰ ਦੀ ਬੱਤੀ ਵੱਟਣੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਬੱਤੀ ਅੱਗ ਫੜ ਲਵੇਗੀ, ਗਹਿਣੇ ਉਸ ਨੇ ਚੋਰੀ ਕੀਤੇ ਹੋਣਗੇ।’’ ਰੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਬੱਤੀਆਂ ਵੱਟਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੱਸੀ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚਲੀ ਬੱਤੀ ਨੇ ਅੱਗ ਫੜ ਲਈ। ਬੱਸ ਸਾਰਾ ਇਲਜਾਮ ਸਸੀ ਉਪਰ ਆ ਗਿਆ।

ਸਸੀ ਦੇ ਗੰਗਾ ਨਗਰ ਵਾਲੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਜਮਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਹੀਲਾ ਵਰਤਿਆ ਕਿ ਸਸੀ ਅਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਦੇ ਮਾਪੇ ਅਜਿਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸੱਸੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਨਮੋਸੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਹਰ ਵੇਲੇ ਇਹ ਸੋਚ ਹੀ ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਉਲਝਾਈ ਰਖਦੀ। ਸਸੀ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਬਠਿੰਡੇ ਲੈ ਆਏ। ਉਸਦਾ ਬਾਪ ਸੋਨਾ ਖ੍ਰੀਦ ਵੀ ਲਿਆਇਆ ਕਿ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਸੁਖੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਹ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਸੀ ਪਰ ਸਸੀ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਮਨਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇੱਕ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬਗ਼ੈਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦੱਸੇ ਸਸੀ ਘਰੋਂ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ। ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦਿਆਲੂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਥਰਮਲ ਦੀ ਝੀਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਕੇ ਉਸਨੂੰ ਡੁੱਬਣੋ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਬਰਨਾਲੇ ਵਾਲੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲਾਂ ਦੀ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਮੱਦਦ ਲਈ ਜਾਵੇ।

ਪਰਿਵਾਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇਹ ਕੇਸ ਮੇਰੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਇਹ ਤਾਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਰੂੰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਲਈ ਚਿੱਟੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਅਮਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਦਾ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਚਿੱਟੇ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵੱਟਣਾ ਸਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਫਾਸਫੋਰਸ ਹੱਥ ਦੀ ਰਗੜ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਗਰਮੀ ਕਰਕੇ ਪਿਘਲ ਗਿਆ ਜੋ ਹੱਥ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜ ਗਿਆ। ਹੱਥ ਵੀ ਜਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਹੱਥ ਤੋਂ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਰਗੜਿਆ ਫਾਸਫੋਰਸ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਜਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ।

ਦੋ ਚਾਰ ਮਿੰਟ ਅਸਫਲ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਹ ਜਾਣ ਗਿਆ ਕਿ ਬੱਤੀ ਵਿਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਸਰੋਂ ਦੇ ਦਾਣੇ ਜਿੰਨਾ ਹੀ ਪਾਉਣਾ ਹੈ ਤੇ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਹ ਰੂੰ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਪਟਿਆ ਰਹੇ।

ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਟਰਿੱਕ ਕਰਵਾ ਕੇ ਵੇਖ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ‘‘ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜੈਪੁਰ ਉਸੇ ਜੋਤਸ਼ੀ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਜੋ ਤੇ ਰੂੰ ਫੜ੍ਹਾ ਕੇ ਬੱਤੀ ਵੱਟਣ ਲਈ ਕਹੋ। ਫਿਰ ਪੁਛਿਓ ਹੁਣ ਚੋਰੀ ਕਿਸ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹੋਈ।’’ ਸਸੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਆ ਗਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ‘‘ਹੁਣ ਦੇਊ ਮੈਂ ਜੋਤਸ਼ੀ ਨੂੰ ਧਨੇਸੜੀ’’ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸੇਠ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਦੋਵੇਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲੇ ਜੋਤਸ਼ੀ ਜੀ ਤੋਂ ਵੀ ਨੱਕ ਨਾਲ ਲਕੀਰਾਂ ਕੱਢਾ ਲਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕੁੜੀ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਖੀ ਵੱਸਦੀ ਹੈ।

ਮੇਘ ਰਾਜ ਮਿੱਤਰ
ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨਿਵਾਸ
ਗਲੀ ਨੰ: 8, ਕੇ. ਸੀ. ਰੋਡ
ਤਹਿ ਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ : ਬਰਨਾਲਾ
ਫੋਨ ਨੰ: 98887-87440
 

ਦਸ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨਾਲ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਪਿਸ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਰਸਤੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਮੋਗੇ ਰਾਹੀਂ ਬਰਨਾਲੇ ਆਉਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਲੰਘ ਕੇ ਆਸ਼ਾ ਬੁੱਟਰ ਨਾਂ ਦੇ ਕਸਬੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਸਾਡੀ ਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਲਾਈਟਾਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਬੁੱਝ ਗਈਆਂ ਤੇ ਇੰਜਣ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਰਦੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਰਾਤ ਦੇ ਅੱਠ ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਧੱਕ ਕੇ ਗੱਡੀ ਪਾਸੇ ਲਾ ਲਈ। ਬੋਨਟ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਤਾਰਾਂ ਵੀ ਹਿਲਾਈਆਂ ਪਰ ਗੱਡੀ ਸਟਾਰਟ ਨਾ ਹੋਈ। ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਰਿੰਦਾ ਸਾਨੂੰ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇ ਰਿਹਾ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਟਾਰਚ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜ੍ਹੀ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਸੜਕੋਂ ਸੜਕ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰਿਆ ਆਉਾਂਦਾ ਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੱਦਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਦੱਸੋ। ਖੈਰ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ‘‘ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਜਗਿਆਸਾ ਨੇ ਮੇਰੀ ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦ ਖਰਾਬ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਸੁਆਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਦਿਉ।’’ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ‘‘ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਇੱਕ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨੇ ਰਸਤੇ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀ ਥਮਲੇ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੇਟ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਈ ਹੈ। ਮਿਸਤਰੀ ਨੇ ਉਸ ਗੇਟ ਉਪਰ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਮਿਸਤਰੀ ਆਪਣੀ ਉਜਰਤ ਮੰਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਉਸਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਿਸਤਰੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੈ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਬਣਾਇਆ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਹੀਂ ਮਿਟਾਵਾਂਗਾ। ਇਸ ਮਸਲੇ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵੀ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਵੇਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਸਟੈਂਡ ’ਤੇ ਅੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ।’’

ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੌਣ ਠੀਕ ਹੈ? ਸੁਆਲ ਬੜਾ ਟੇਢਾ ਸੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਗੱਡੀ ਵੀ ਠੀਕ ਕਰਵਾਉਣੀ ਸੀ। ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੁਆਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ‘‘ਜੇ ਤੇਰੇ ਘਰ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਮਿਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਗੁਸਲਖਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਹੋ ਤੇ ਮਿਸਤਰੀ ਰਸੋਈ ਬਣਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇਵੋਗੇ?’’ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ‘‘ਕਿ ਮੇਰੇ ਸੁਆਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਮੈਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਦਿਉ। ਮੈਂ ਡਾਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹਾਂ ਤੇ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਪੱਖੋਂ ਮੈਂ ਵੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਹਾਂ।’’ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸੁਆਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਦਿਮਾਗੀ ਪੱਖੋਂ ਸੈੱਟ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਇਸ ਲਈ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਫੋਨ ’ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗਾ।

ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਘਰੋਂ ਸਕੂਟਰ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਮਕੈਨਿਕ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਬਿਠਾ ਲਿਆਇਆ। ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਬਰਨਾਲੇ ਲਈ ਚੱਲ ਪਿਆ।
ਕੁਝ ਦਿਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਸੁਆਲ ਦਾ ਠੀਕ ਜੁਆਬ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਕਾਫੀ ਮਗਜ ਖਪਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੈਂ ਠੀਕ ਨਤੀਜੇ ’ਤੇ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ।

ਆਖਰ ਮੈਂ ਇਸ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਪਾਠਕਾਂ ਤੋਂ ਹੱਲ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਜੁਆਬ ਦਿੱਤੇ। ਕੋਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਮਿਸਤਰੀ ਠੀਕ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਉਕਰਿਆ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿਟਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਤੇ ਕੋਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਗੇਟ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨੇ ਮਿਸਤਰੀ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮਿਸਤਰੀ ਨੇ ਇਹ ਬਣਾ ਕੇ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਰਾਏ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਤੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਮੇਰੀ ਤਸੱਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਵਾ ਸਕਿਆ। ਜੇ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਥਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮਿਸਤਰੀ ਨੂੰ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਸਦੀ ਉਜਰਤ ਅਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹਾਂ ਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਉਸਦਾ ਪਸੀਨਾ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਉਜਰਤ ਦੇ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਗੇਟ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਆਖਰ ਇੱਕ ਸੂਝਵਾਨ ਪਾਠਕ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ‘‘ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਗਜ ਖਪਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਗੇਟ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਗੇਟ ਨਾ ਤਾਂ ਮੀਂਹ ਰੋਕਦਾ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਦੀ ਛਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਹਿਉਂਮੇ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਸਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦਾ ਹੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਤਾਂ ਮੰਦਰਾਂ, ਮੂਰਤੀਆਂ ਤੇ ਗਰੰਥਾਂ ਨਾਲੋਂ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਨੂੰ ਵੱਧ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।’’ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਪਾਠਕ ਦੀ ਦਲੀਲ ਨੇ ਮੇਰੀ ਤਸੱਲੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਂ ਡਾਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਧੰਨਵਾਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਮੱਦਦ ਕੀਤੀ ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਪੈਸੇ ਖਰਚ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮੰਗਵਾਈਆਂ ਜਾਣ।

ਮੇਘ ਰਾਜ ਮਿੱਤਰ
ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨਿਵਾਸ
ਕੱਚਾ ਕਾਲਜ ਰੋਡ
ਬਰਨਾਲਾ।
ਫੋਨ ਨੰ: 98887-87440