|
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਪੰਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਬੜਾ ਨਾਂ
ਸੀ।
ਉਹ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ
ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮੀਆਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਦਾਵਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸੀ।
ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ
ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਬੜੀ ਧਾਕ ਸੀ।
 ਪੰਡਤ
ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਪਿਤਾ,
ਮੌਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਇਕ ਬਹੁਤ
ਹੀ ਕਾਬਲ ਵਕੀਲ ਸਨ।
ਵਕਾਲਤ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਦੀ ਬਹੁਤ ਤਕੜੀ ਆਮਦਨੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼
ਆਨੰਦ ਭਵਨ,
ਕਿਸੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮਹਿਲ ਤੋਂ
ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ
ਨੇ ਇਸੇ ਆਨੰਦ ਭਵਨ ਵਿਚ ਅੱਖ ਖ਼ੋਲ੍ਹੀ ਸੀ।
ਉਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ
ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੀ ਵਲਾਇਤ ਵਿਚ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ
ਚਰਚਾ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੁਣੀ ਕਿ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਕੁੱਦਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਵਾਹਰ
ਲਾਲ ਨਹਿਰ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਵਲਾਇਤ ਤੋ ਧੁਲ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ
ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵਲਾਇਤ ਦੀ ਬੜੀ ਭੱਲ ਸੀ।
ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ
ਵਿਚ ਕੁੱਦਣ ਉਪਰੰਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ
ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਝੱਲੀਆਂ।
ਵਲਾਇਤੀ ਲਿਬਾਸ
ਤਿਆਗ ਕੇ ਖਾਦੀ ਦੇ ਵਸਤਰ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਏ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ
ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ’ਤੇ
ਬੜਾ ਤਕੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ।
ਉਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਹਰ-ਦਿਲਅਜ਼ੀਜ ਨੇਤਾ ਸੀ।
ਆਮ ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਉਹ
ਹਿਰਦੇ ਸਮਰਾਟ ਕਰਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।
ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ
ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸੀ।
ਉਹ ਦੇ ਦਿੱਲਾਂ
’ਤੇ
ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ
ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਮੁਕਾਮ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸ਼ਿਮਲਾ
ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬੜੀ ਚੜ੍ਹਤ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।
1947
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਜਦੋਂ
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਬੰਧੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੁਰੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤੀਆਂ
ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਸ਼ਿਮਲੇ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਣਾ ਕਿ
ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਫਲਾਂ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਮਲੇ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਨੇ
ਜਲੰਧਰ ਨਹੀਂ ਰੁਕਣਾ ਤਾਂ ਲੋਕੀ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਗੱਡੀ ਦੇ ਜਲੰਧਰ
ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਲੰਘਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੇਲਵੇ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ
’ਤੇ
ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।
‘ਜਦੋਂ
ਗੱਡੀ ਲੰਘਦੀ ਤਾਂ ਲੋਕੀਂ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਕੀ ਜੈ’ ‘ਜਵਾਹਰ
ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਜਿੰਦਾਬਾਦ’
ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨੇ
ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਅਤੇ ਪੰਡਤ ਜੀ ਖਿੜਕੀ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਕੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ
ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਓਝਲ ਨਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ੋ ਖਰੋਸ਼ ਨਾਲ ਇਹ
ਨਾਅਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1956
ਵਿਚ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ
ਜਲੰਧਰ ਪਧਾਰੇ।
ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ
ਦਾ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਦਾ ਸਮੁੰਦਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਮੈਦਾਨ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ
ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਤਾਦਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੀ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਉਜੜ ਕੇ ਆਏ ਸਨ।
ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਣਨ
ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦਿੰਦਿਆਂ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼
ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜੋ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਉਹ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਏਗੀ।
ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਦੀ ਪਿੱਠ ’ਤੇ
ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੋਸ਼ਲਿਜ਼ਮ ਕਾਇਮ
ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ
ਦਰਦ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਦੇਵੇਗੀ।
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ਼ਰੀਬੀ
ਦੇ ਦਲਿੱਦਰ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਲੋਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿਚ ਇਹ
ਐਲਾਨ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ‘ਜਵਾਹਰ
ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ’
ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ।
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੋਸ਼
ਦੇਖਿਆਂ ਹੀ ਬਣਦਾ ਸੀ।
ਪਰ ਜੋ ਬਾਤ
‘ਮੈਂ
ਹੁਣ ਪਾਉਣ ਲੱਗਾ ਹਾਂ ਇਹ 1961-62
ਦੀ ਹੈ।
 ਮੈਂ
ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਜਲੰਧਰ ਦਾ ਜਨਰਲ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਤਾਈਨਾਤ ਸਾਂ।
ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਇਸ
ਆਸਾਮੀ ਦੇ ਨਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਕੇ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਕਮਿਸ਼ਨਰ (ਜਨਰਲ) ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ
ਹੈ।
ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦਾ
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਇਸ ਅਫਸਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਮੇਰੀ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ
ਤਾਇਨਾਤੀ ਦੌਰਾਨ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਜਲੰਧਰ ਤਸ਼ਰੀਫ਼ ਲਿਆਏ।
ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਡਤ
ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹੁਣ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ
ਭੀੜਾਂ ਨਾ ਜੁੜਦੀਆਂ।
ਇਹ ਕੰਮ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਪੈਦਾਂ।
ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ
ਇਸ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਵਾਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਪੰਡਤ
ਨਹਿਰੂ ਜਲੰਧਰ ਉਦੋਂ ਪਧਾਰੇ ਜਦੋਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਇਜਲਾਸ ਜਲੰਧਰ
ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।
ਇਹ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੀ
ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਫੇਰੀ ਸੀ।
ਪਰ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੀ
ਆਮਦ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਲੰਧਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇਕ ਨਾਮਵਰ ਲੀਡਰ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਆਏ
’ਤੇ
ਪੁੱਛਣ ਲਗੇ ‘‘ਪੰਡਤ
ਨਹਿਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ?’’, ‘ਮੈਂ
ਕਿਹਾ ਪੁਲੀਸ ਨੂੰ ਸਤਰਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ,
ਸਕਿਊਰਟੀ ਦਾ ਪੂਰਾ
ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ।
ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾ
ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀਂਆ ਗਈਆਂ ਹਨ।’’
ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ,
ਨਹੀਂ ਇਹ ਤਾਂ
ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਦੱਸੋ ਕਿ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਲਈ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਕਿਨੀ ਕੁ ਖ਼ਲਕਤ ਹੋਵੇਗੀ
?
ਮੈਂ ਕਿਹਾ,
‘ਪੰਡਤ ਜੀ ਗੈਰ
ਸਰਕਾਰੀ ਫੇਰੀ ’ਤੇ
ਹਨ,
ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਇਸ ਸਬੰਧ
ਵਿਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।’
ਉਸ
ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਇਹ
ਤਾਂ ਠੀਕ ਨਹੀਂ,
ਮੇਰਾ ਇਕ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਤੁਸੀਂ
ਪੀ ਏ ਪੀ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਦਾ ਕਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ
ਆਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਦਿਓ ਤਾਂ ਜੋ ਸਵਾਗਤ ਜਲਵੇਦਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇ।’’
ਮੈਂ ਕਿਹਾ,
‘‘ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ
ਕਰ ਸਕਦਾ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸਮਾਗਮ ’ਤੇ
ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਆਪ ਕਰੋ’’
ਉਹ ਭੈੜਾ ਜਿਹਾ
ਮੂੰਹ ਬਣਾ ਕੇ ਬੁੜ ਬੁੜ ਕਰਦਾ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਪਰ ਜਿਸ ਫੇਰੀ ਦੀ
ਮੈਂ ਬਾਤ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਹਾਂ ਉਹ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਫੇਰੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦੌਰੇ ਤੇ ਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ
ਬੜੀਆਂ ਤਫਸੀਲੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ।
ਇਹ ਹਦਾਇਤਾਂ ਇਕ
‘ਬਲਿਯੂ
ਬੁੱਕ’
ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੁੰਦੀਆਂ।
ਇਸ ਦੌਰੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ
ਵੀ ਇਹ ਬਲਿਯੂ ਬੁੱਕ ਆਈ।
ਇਸ ਵਿਚ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ
ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਦਰਜ਼ ਸੀ ਕਿ ਮੰਚ ਦੀ ਕੀ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਮੰਚ ਤੇ ਪੰਡਤ ਜੀ
ਦੇ ਨਾਲ ਕੌਣ ਕੌਣ ਬੈਠੇਗਾ।
ਇਸ ਹਦਾਇਤ ਵਿਚ ਦੋ
ਸਟੂਲਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਸੀ।
ਇਸ ਸਟੂਲ
’ਤੇ
ਪੰਡਤ ਜੀ ਬੈਂਠ ਕੇ ਭਾਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਸਟੂਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ
ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ’ਤੇ
ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਟਿਕਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਗਜ-ਪੱਤਰ ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਟੂਲਾਂ ਦੇ
ਡੀਜ਼ਾਇਨ ਅਤੇ ਪੈਮਾਇਸ ਸਬੰਧੀ ਬੜੀਆਂ ਤਫਤੀਲੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਸਨ।
ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ
ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਸੀ।
ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਮੰਚ ਦਾ
ਸਬੰਧ ਸੀ ਇਹ ਮੰਚ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਪੁਲੀਸ ਕੋਲ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਸੀ।
ਦੋ ਸਟੂਲਾਂ ਲਈ
ਪੁਲੀਸ ਕਪਤਾਨ ਨੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਉਹ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਵਿਅਸਤ ਹੈ
ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਟੂਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਮਲੇ ਤੋਂ ਕਰਵਾ ਲਵੇ।
ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ
ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਜ਼ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਆ
ਪਈ ਮੈਂ ਇਕ ਕਾਰੀਗਰ ਨੂੰ ਬੁਲਵਾਇਆ।
ਉਸਨੂੰ ਦੋਨਾਂ
ਸਟੂਲਾਂ ਦਾ ਡੀਜਾਈਨ ਸਮਝਾਇਆ।
ਪੈਮਾਇਸ਼ ਸਬੰਧੀ
ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਟੂਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤੇ।
ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਇਹ
ਦੋਵੇਂ ਸਟੂਲ ਬਣ ਕੇ ਆ ਗਏ।
ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਤਸੱਲੀ
ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਮਾਇਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਟੂਲ
ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੂਰੇ ਸਨ।
ਫੇਰ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤਾਂ
’ਤੇ
ਬਿਲਕੁਲ ਪੂਰਾ ਉੱਤਰਿਆ ਦੇਖ ਕੇ ਓ ਕੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਜਲਸੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਜ਼ਿਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ
ਸੀ।
ਇਸ ਮੰਤਵ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ
ਤਹਿਸੀਲਦਾਰਾਂ,
ਬਲਾਕ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਅਫਸਰਾਂ
ਅਤੇ ਥਾਣੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਪਿੰਡਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੰਦੇ
ਇਸ ਜਲਸੇ ਵਿਚ ਢੋਹ ਕੇ ਲਿਆਉਣ।
ਮੇਰੀ ਜਿੰਮ੍ਹੇਵਾਰੀ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਟਰੱਕ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ ਜੋ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਜਲਸੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ
ਬਰਟਨ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ।
ਸਾਰੇ ਪਾਰਕ ਵਿਰ
ਤਿਲ ਧਰਨ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਾ ਬਚੀ।
ਮੰਚ
’
ਤੇ ਉਹ ਦੋ ਸਟੂਲ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ
ਗਏ ਅਤੇ ਪੰਜ ਛੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਸਜਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ।
ਇਸ ਜਲਸੇ ਵਿਚ
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵੀ ਪਧਾਰੇ।
ਮਿਲਾਪ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ
ਯਸ਼ ਜੀ ਵੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਸਨ।
ਉਹ ਜਲਸਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ
ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਆਏ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਟੂਲਾਂ
’ਤੇ
ਬੈਠ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਤਸੱਲੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਹਨ।
ਪਰ ਜਿਸ ਸਟੂਲ
’ਤੇ
ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੇ ਬੈਠਣਾ ਸੀ ਉਸ ਸਬੰਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸੀਟ ਕੁਝ
ਸਖ਼ਤ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਗੱਦੀ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੀਟ
’ਤੇ
ਰੱਖਵਾ ਦਿੱਤੀ ਜਲਸਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਹਰ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਛੋਹ ਲਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਪੈਟਰਨ ਆਫ
ਸੁਸਾਇਟੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਕੀਤੀਆਂ
ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ।
ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
ਕੈਰੋਂ ਮੰਚ ਉੱਤੇ ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੀ ਖੜੇ ਸਨ।
ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ
ਤਾੜੀ ਮਾਰਨ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰਦੇ।
ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ
ਜਿੰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਬੁਲੰਦ ਹੁੰਦੇ।
ਗੱਲ ਕੀ ਜਲਸਾ ਬੜਾ
ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ।
ਪਿਛੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ
ਟਾਈਮਜ਼ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਿਵੇਂ
ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?
ਮੈਂ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ,
‘ਸਾਡਾ ਲੀਡਰ ਤਾਂ
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਇਸ
ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਖਿੱਚੇ ਚਲੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।’
ਜਲਸਾ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾਲ
ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸਾਰੇ ਪਾਸੋਂ
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਡਿਪਟੀ
ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ
ਪੱਤਰ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ
ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਤੋਂ ਬੜਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਾਂ।
ਇਕ
ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਖੁਫ਼ੀਆ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਹ
ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਜੋ ਸਟੂਲ ਮੰਚ ਤੋ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ
ਸੀ,
ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਹਦਾਇਤਾਂ
ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿੱਕਤ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ।
ਇਸ ਲਈ ਜਿਸ
ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ,
ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਸ਼ਾਨਿਕ
ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਇਹ ਖ਼ਤ ਤਾਂ ਪੁਲੀਸ
ਕਪਤਾਨ ਨੂੰ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਕਿ ਬਲਿਯੂ ਬੁੱਕ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਸੀ,
ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਪੜ੍ਹਦੇ
ਸਾਰ ਹੀ ਇਹ ਪੱਤਰ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਇਹ ਪੱਤਰ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਥਮਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਜਵਾਬ ਤਿਆਰ
ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਇਹ ਪੱਤਰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ
ਸਾਰ ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਹੋਸ਼ ਹਵਾਸ ਘੁੰਮ ਹੋ ਗਏ।
ਮੈਂ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਤੁਸੀਂ
ਦੱਸੋ ਮੇਰਾ ਇਸ ਵਿਚ ਕੀ ਦੋਸ਼ ਹੈ?
ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਤਸੱਲੀ ਕਰ
ਲਈ ਸੀ।’
ਉਸ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ
‘ਇਹ
ਕੋਈ ਛੋਟਾ ਮੋਟਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ
ਪਹੁੰਚੀ ਅਸੁਵਿਧਾ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਐਵੇਂ ਤਾਂ ਖਲਾਸੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ।
ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਜਵਾਬ
ਲਿਖ਼ ਕੇ ਲਿਆ।
ਮੈਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ
ਅਗਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿਆਂਗਾ।
ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਲੈ
ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।
ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਗਲਤੀ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਪਾਸੋਂ ਹੋਈ ਹੈ?
ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ
ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਈ।
ਸੋਚਦੇ ਸੋਚਦੇ
ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਯਸ਼ ਨੇ ਇਕ ਗੱਦੀ ਮੰਗਵਾ ਕੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲੇ ਸਟੂਲ ਤੇ ਰੱਖ
ਦਿੱਤੀ ਸੀ,
ਤਾਂ ਜੋ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ
ਸੀਟ ਨਾ ਚੁਭੇ।
ਮੈਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ
ਦੋਨੇ ਸਟੂਲ ਲਿਜਾ ਕੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਅੱਗੇ ਧਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਕਿਹਾ,
‘ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਪੈਮਾਇਸ਼
ਕਰਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ ਯਾਂ ਨਹੀਂ?
ਫੇਰ ਮੈਂ ਸ੍ਰੀ ਯਸ਼
ਵੱਲੋਂ ਗੱਦੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਯਾਦ ਕਰਵਾਈ ਜਿਸ ’ਤੇ
ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਡਿਪਟੀ
ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਵੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਭਾਂਡਾ ਕਿਸ ਸਿਰ ਭੰਨਿਆ ਜਾਵੇ।
ਸੋ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਜਵਾਬ
ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਹੋਈ ਬੀਤੀ ਉਸ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਹ ਜਵਾਬ ਸਰਕਾਰ
ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾ ਹੋਈ।
ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਉਕਤ ਵਿਥਿਆ ਆਪਣੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ।
ਮੇਰਾ ਇਹ ਦੋਸਤ ਬੜਾ
ਬੰਦੋਬਸਤੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੀ।
ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ,
‘ਤੂੰ ਤੋ ਬਹੁਤ
ਸਸਤੇ ਵਿਚ ਛੁੱਟ ਗਿਆ।
ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ
ਕਿਹਾ ਉਹ ਕਿਵੇਂ?’
ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ,
‘ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਰਾਮ
ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੇਗਾ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪੇ ਪਤਾ ਚੱਲ ਜਾਵੇਗਾ।’
ਮੇਰਾ ਇਹ ਦੋਸਤ
ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਕੁੱਲੂ ਵਿਖੇ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ।
ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ
ਗਰਮੀ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਨਾਲੀ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੁੱਟੀਆਂ
ਦੌਰਾਨ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮ੍ਹੇਵਾਰੀ ਮੇਰੇ ਇਸ ਦੋਸਤ ਦੇ ਸਿਰ ਆ ਪਈ।
ਇਹ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵਿੱਚ
ਬੜਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ।
ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਕੇ
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਪਰਸਨਲ ਸਟਾਫ਼ ਨੂੰ ਗੰਢਿਆ ਤੇ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੰਡਤ ਜੀ ਕੀ ਕੁਝ
ਦਰਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ
ਪੁੱਛ-ਪ੍ਰਤੀਤ ਕਰਕੇ ਸਾਰਾ ਵੇਰਵਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੇ ਬਹੁਤ
ਪੁਰਾਣੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹਰੀ ਨੇ ਜੋ ਕਿ ਦੌਰਿਆਂ ਸਮੇਂ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੇ ਹਮਰਾਹ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ,
ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਡਤ
ਜੀ ਨੂੰ ਇਟੈਲੀਅਨ ਹਨੀ ਯਾਨੀ ਕਿ ਇਟਲੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਦ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ
’ਤੇ
ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਮੇਰੇ ਇਸ ਦੋਸਤ ਨੇ
ਇਸ ਸ਼ਹਿਦ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਲਿਆ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਮਨਾਲੀ ਆਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ
ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵੀ ਸਨ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾ
ਕੁੱਲੂ ਠਹਿਰੇ।
ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਦਿਨ
ਮੇਰੇ ਇਸ ਦੋਸਤ ਨੇ ਸੂਹ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨੁਕਸ ਤਾਂ
ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ।
ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਇੰਦਰਾ
ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ,
‘ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ
ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ।
ਕਿਸ਼ੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕਮੀ
ਨਹੀਂ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਵੀ ਬੰਦੋਬਸਤ ਤੋਂ
ਬਹੁਤ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਨ।
ਜਦੋਂ ਛੁੱਟੀਆਂ
ਸਮਾਪਤ ਕਰਕੇ ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਇਹ ਦੋਸਤ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿਣ ਲਈ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਪੁੱਜ ਗਿਆ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਲਈ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ,
‘ਇਹ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਬੰਧ
ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੇ ਸਨ?
ਮੇਰਾ ਇਹ ਦੋਸਤ ਬੜਾ ਚੌੜਾ
ਹੋ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ।
ਮੈਂ ਕੀਤੇ ਸਨ ਉਸ
ਨੇ ਝੁੱਕ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
ਪੰਡਤ ਨਹਿਰੂ ਅੱਗੋਂ
ਝਈ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈ ਗਏ ‘ਇਸ
ਗਰੀਬ ਦੇਸ਼ ਮੇ ਤੁਝੇ ਯਹ ਇਟੈਲੀਅਨ ਹਨੀ ਕੀ ਬਾਤ ਕੈਸੇ ਸੂਝੀ?
ਹਮੇਂ ਐਸੇ ਐਸ਼ੋ
ਇਸ਼ਰਤ ਸੋ ਪਰਹੇਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਏ?’
ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ
ਝਿੜਕਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਹਾ।
ਮੇਰਾ ਇਹ ਦੋਸਤ
ਸਕਤੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ।
ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,
ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿ
ਗਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਦਿਨ ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਇਆ?
ਹਫ਼ਤਾ ਭਰ ਇਹ
ਇਟੈਲੀਅਨ ਹਨੀ ਨਾਸ਼ਤੇ ਦੀ ਮੇਜ਼ ’ਤੇ
ਕਿਵੇਂ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ?
ਆਪਣੇ
ਦੋਸਤ ਦੀ ਇਹ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਕੇ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਗਿਲਾ ਨਾ ਰਿਹਾ।
|
