ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਾਗਾ ਅਸੀਂ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਟਿਕਟਾਂ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਲਈਆਂ। ਬੱਚੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਟਿਕਟਾਂ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਇੰਟਰਨੈਂਟ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਦਾ ਕਰਾਇਆ ਕਿੰਨਾ ਹੈ? ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਅਕਾਉਂਟ ਵਿੱਚੋਂ ਬਣਦੇ ਪੈਸੇ ਰੇਲਵੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅਕਾਉਂਟ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਬੁੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਟਿਕਟਾਂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਕੇ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਮੋਬਾਇਲ ਤੇ ਟਿਕਟ ਐਸ ਐਮ ਐਸ ਰਾਹੀਂ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪਾਵੇਲ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਡੈਡੀ ਮੈਂ ਟੀ. ਵੀ. ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਜਾਦੂਗਰ ਨੇ ਰੇਲਵੇ ਗੱਡੀ ਹੀ ਅਲੋਪ ਕਰ ਦਿੱਤੀ? ਜਾਦੂਗਰਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਅਲੋਪ ਜਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਮਨੋਭਰਮ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਜਾਦੂਗਰ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੱਡੀਆਂ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਗੱਲ ਹੈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅੱਜ ਦੇ ਦੌਰ ਦੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਾਰਜ ਸਟੀਫਸਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਹਾਨ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਭਾਫ਼ ਇੰਜਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਡੀਜ਼ਲ ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਇੰਜਣਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਧਾਰ ਬਣਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ 1985 ਵਿੱਚ ਭਾਫ਼ ਇੰਜਨਾਂ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਦੀ ਥਾਂ ਡੀਜ਼ਲ ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ। ਸਟੀਫਸਨ ਨੇ ਭਾਫ਼ ਇੰਜਨ ਦੀ ਕਾਢ 1823 ਵਿੱਚ ਕੱਢੀ ਸੀ। ਰੇਲ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਯੂਨਾਨੀ, ਈਸਾ ਮਸੀਹ ਤੋਂ 600 ਵਰੇ ਪਹਿਲਾ ਤੋਂ ਵੀ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਲਾਈਨਾ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਭਾਰੀ ਸਮਾਨ ਢੋਣ ਲਈ ਇਨਾਂ ਲਾਈਨਾਂ ਤੇ ਪਹੀਆਂ ਵਾਲੇ ਗੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਧੱਕਣ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਘੋੜਿਆਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ। ਸਮਾਂ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਵੀ ਲੋਹੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈਆਂ। ਭਾਫ਼ ਇੰਜਣਾਂ ਲਈ ਕੋਇਲਾ ਊਰਜਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।

1820 ਵਿੱਚੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਸਿਸਟਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਸਿਰਫ਼ 6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਹੀ ਚਲਾਈ ਗਈ। ਫਿਰ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਇੰਜਣਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ਤੇ ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਮਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਚਾਉਣਾ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰੇਲਵੇ ਸਿਸਟਮ ਇਸ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1853 ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਥਾਣੇ ਤਕ ਚਲਾਈ ਗਈ ਇਸ ਵਿੱਚ 14 ਬੋਗੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਨੇ 21 ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ 45 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਰੇਲਵੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਟੋਕਾ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਕੋਹਲੂ, ਆਟਾ ਚੱਕੀਆਂ, ਘੁਲਾੜੀਆਂ ਤੇ ਆਰਿਆਂ ਦੀ ਆਮਦ 1860 ਵਿੱਚ ਚੱਲੀ ਲਾਹੌਰ ਦਿੱਲੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੀ।

ਉਪਰੋਕਤ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਵੇਲ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, ‘‘ਡੈਡੀ ਜੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਉਡਦੀਆਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ?’’ ਵਿਦਿਆਰਥੀਓ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀ ਹਰ ਘਟਨਾ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਿਯਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਇਨਸਾਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਝ ਹੋਵੇ। ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਨੇ ਲੀਹਾਂ ਤੇ ਹੀ ਚੱਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਇਸ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਾਂ ਲੀਹਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਲੇਬਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਉੱਚੀ ਥਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਰੇਲ ਇੰਜਣ ਨੂੰ ਉਚੇ ਥਾਂ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਵੱਧ ਸ਼ਕਤੀ ਲਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਾ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਗੁਰੂਤਾ ਖਿੱਚ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚਲੀਆਂ ਗਲੈਕਸੀਆ (ਤਾਰਕਾ ਮੰਡਲ), ਤਾਰੇ, ਗ੍ਰਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਤੇ ਉਲਕਾਪਾਤ ਇਸ ਨਿਯਮ ਕਰਕੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਸ਼ਟ ਵੀ ਇਸੇ ਨਿਯਮ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਨਾ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਨਿਯਮ ਸਦਾ ਸੀ ਤੇ ਸਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਗੁਰੂਤਾ ਖਿੱਚ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅੰਤਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਬਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਗੜ ਹੀ ਘਟਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਕੁੱਲੀ ਹੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੇ ਇੱਕ ਡੱਬੇ ਨੂੰ ਧੱਕ ਕੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂਤਾ ਖਿੱਚ ਦੇ ਉਲਟ ਉਪਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਸਪੀਡ (ਗਤੀ) ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਉੱਡਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਣਾਉਣੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨਾਂ ਦੇ ਇੰਜਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇ ਬਣਤਰ ਬਦਲਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਹੋਰ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਕੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ਤੇ ਮਾਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਤੇ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।

ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ : ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਗੱਡੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪੈਦਲ ਹੀ ਤੁਰ ਪਏ। ਮੇਰਾ ਇਰਾਦਾ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਤੇ ਪੁੱਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਲੀਹਾਂ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਸੀ। ਲੀਹ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਵੱਟਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਿਆ ਇਹ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੀ ਤੂੰ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਕਾਠੀ ਹੇਠਾਂ ਸਪਰਿੰਗ ਲੱਗੇ ਵੇਖੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੱਥਰ ਵੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੇ ਸਪਰਿੰਗ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਧਮਕ ਨੂੰ "ਚੂਸਦੇ" ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਰੌਲੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਅਰਾਮਦਾਇਕ ਸਫ਼ਰ ਲਈ ਵੀ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਬਣਦੀ ਸੀ ਉਹ ਲੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ "ਕੱਟਾਂ" ਬਾਰੇ ਸੀ। ਹਰ ਤੀਹ ਚਾਲੀ ਫੁੱਟ ਬਾਅਦ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਬਿੱਥ ਲੀਹਾਂ, ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸਤੋਂ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੜਿਆ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜਾ ਕੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਪਾਸ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਾਇੰਸ ਪੜ ਤਾਂ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਇੰਸ ਪੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੋਹਾ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸੁੰਗੜਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਲੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟ ਨਾ ਪਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਗਰਮ ਹੋਕੇ ਵਿੰਗੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਇਸ ਉਪਰ ਲੰਘਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਨੇ ਉਲਟ ਜਾਣਾ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗੱਡੀ ਦੇ ਆਉਣ ਲਈ ਸਿਗਨਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਦੀ ਕੂਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਗੱਡੀ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਤਿਖੀ ਤੇ ਵੱਧਦੀ ਹੋਈ ਜਾਪ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਸਾਥੋਂ ਦੂਰ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਇਹ ਕੂਕ ਮੱਧਮ ਤੇ ਨੀਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਾਪ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਬਰਨੌਲੀ  ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸੀ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਧੁੰਨੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਧੁੰਨੀ ਤਿਖੀ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਧੁੰਨੀ ਸਰੋਤ ਸਾਥੋਂ ਦੂਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸਦਾ ਪਤਾ ਵੀ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਰੇਲ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਕੋਲ ਖੜੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਰੇਲ ਲੰਘਣ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਖਿੱਚ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਉਪਰੋਕਤ ਸਿਧਾਂਤ ਸੀ। ਗੱਡੀ ਲੰਘਣ ਸਮੇਂ ਗੱਡੀ ਲੰਘਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਦਬਾਉ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਖਿਚਾਉ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਇਹ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗੱਡੀ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾ ਦੋ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦਸ ਪੈਸੇ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਲੀਹ ਦੇ ਉਪਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਡੀ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਕਾ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲੋਹੇ ਦੇ ਸਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਰੋਲ ਮਿੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਬੈਲਣਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਘਾ ਕੇ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਗੱਡੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਤੇ ਸਪੀਡਾਂ ਬਾਰੇ ਚਲਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਰੁਕਣ ਦਾ ਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਆਖਰ ਪਾਵੇਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਂ ਚੀਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਬੁਲਟ ਟ੍ਰੇਨ ਬਣਾ ਲਈ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸਪੀਡ 574.8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ/ਘੰਟਾ ਹੈ।

ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ’ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਨਿਗਾਹ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਲਿਖੇ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ ਤੇ ਪਈ ਉਸ ਉਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 303.5 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦਾ ਜਾਲ ਵਿਛਾਇਆ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਉਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ ਮਾਪਣ ਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਉਨਾਂ ਨੇ ਬੈਰੋਮੀਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜੋ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਦਬਾਓ ਨੂੰ ਮਾਪ ਕੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਪੁੱਜਣ ਦੇ ਦਸ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੰਟਰਸਿਟੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ  ਆ ਗਈ। ਬਰਨਾਲੇ ਇਸਦੀ ਠਹਿਰ ਦੋ ਮਿੰਟਾਂ ਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਚੜ ਗਏ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਮੱਲ ਲਈਆਂ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਗੱਡੀ ਨੇ ਸਪੀਡ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਖੜ ਖੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਪਾਵੇਲ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਿਆ ਡੈਡੀ ਜੀ ਇਹ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੈ? ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਏ ਕੱਟਾਂ ਨਾਲ ਪਹੀਏ ਦੇ ਟਕਰਾਉਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣੇਗਾ ਤਾਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣਗੀਆਂ? ਜਦੋਂ ਗੱਡੀ ਅੰਡਰ ਬਰਿਜਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਜਾਂ ਓਵਰ ਬਰਿੱਜ ਦੇ ਥੱਲੇ ਦੀ ਨਿਕਲੇਗੀ ਤਾਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋਣਗੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਕੋਲੇ ਲੰਘਣ ਤੇ ਧੁੰਨੀ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਧਰਤੀ ਅੰਦਰ ਭਰੇ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ, ਪਾਣੀ, ਤੇਲ, ਪਿਘਲਿਆਂ ਲੋਹਾ, ਗੰਧਕ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਨਾਂ ਸਭ ਵਿੱਚ ਧੁੰਨੀ ਤਰੰਗਾਂ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਕੋਲ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੇ ਧਰਤੀ ਬੋਲੀ ਹੈ। ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਜਿਸ ਤੇ ਗੱਡੀ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਧਰਤੀ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਧਰਤੀ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਣਤਰ ਦਾ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਅਮਨ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਲੜਕਾ ਹੈ। ਖਿੜਕੀ ਵਾਲੀ ਸੀਟ ਉਸਨੇ ਰੋਕੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਉਸਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਰੋਕਿਆ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਤੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਗੱਡੀ ਜਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਗੱਡੀ 108 ਕਿਲੋਮੀਟਰ/ਘੰਟੇ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਗੱਡੀਆਂ ਲਈ ਆਮ ਸਪੀਡ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਇੱਕ ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ 30 ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ‘ਇੱਕ’ ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹੋਂ ਉਚਾਰਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦਸ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪੁੱਜ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਜੇ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੋਈ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਪੋਲ ਜਾਂ ਸਿਗਨਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੱਥ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ ਤੇ ਸਾਡਾ ਹੱਥ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਲੋਕ, ਅਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਉਪਰ ਸਫਰ ਕਰ ਰਹੇ ਲੋਕ, ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਜਾ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਖੜੀ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਟਕਰਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਬਾਹਰ ਖੜਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਅੰਦਰੋਂ ਸੁੱਟੀ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗੱਡੀ ਦੇ ਡੱਬੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਬਲਣਸ਼ੀਲ ਗੈਸ, ਪੈਟਰੋਲ ਜਾਂ ਤੇਲ ਆਦਿ ਲੈ ਕੇ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨਾ ਮਨਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੇ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਦੁਰਘਟਨਾ ਸਮੇਂ ਅੱਗ ਫੜ ਲਵੇਗੀ ਤਾਂ ਗੱਡੀ ਜਿੰਨੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ਉਸੇ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਚੁੱਲੇ ਵਿੱਚ ਫੂਕਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਬਲਣਸੀਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਚੀਜ਼ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਵਾ ਦੀ ਸਪੀਡ ਬਲਣਸ਼ੀਲ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਜਲ ਰਹੀ ਅੱਗ ਤੇ ਫੂਕਾਂ ਮਾਰਨ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਅੱਗ ਪੂਰੇ ਡੱਬੇ ਜਾਂ ਕਈ ਡੱਬਿਆ ਤੱਕ ਫੈਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਅਜਿਹਾ ਪਦਾਰਥ ਸੈਂਕੜੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬਰੇਕਾਂ ਲੱਗਣ ਸਮੇਂ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਗੱਡੀ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗੱਡੀ ਦੇ ਫਰਸ ਦੀ ਸਪੀਡ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਖੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਡਿਗਦਾ ਹੈ। ਬੱਸਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਅਗਲੀ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਵਾਲੀ ਸੀਟ ਕੋਲ ਖੜਾ ਸੀ। ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਬਰੇਕ ਲਾਉਣੇ ਪਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਬੱਸ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਤੋੜ ਕੇ ਬਾਹਰ ਜਾ ਡਿੱਗਿਆ ਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਪਾਵੇਲ ਦਾ ਅਗਲਾ ਸੁਆਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਬਾਰੇ ਸੀ। ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਇੰਜਣਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਤਾਂ ਏ. ਸੀ.  ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਤੇ ਖੰਭੇ ਖੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੱਡੀ ਦੇ ਉਪਰ ਬਿਜਲੀ ਰੀਸੀਵ ਕਰਨ ਲਈ ਸਪਰਿੰਗਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਖੜੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇੰਜਣ ਨੂੰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬਾਹਰੋਂ ਹੀ ਸਪਲਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਿਜਲੀ ਜੋ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਡਾਇਨਮੋ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੱਬੇ ਦੇ ਪਹੀਏ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲੱਗੇ ਡਾਇਨਮੋ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਦੇ ਇਨਵਰਟਰ ਚਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਲਾਈਟਾਂ, ਪੱਖੇ ਤੇ ਏ.ਸੀ. ਚਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ‘‘ਡੈਡੀ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਬਿਜਲੀ ਇੱਕ ਊਰਜਾ ਹੈ। ਊਰਜਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਡਾਇਨਮੋ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਪਦਾਰਥ ਕਿੱਥੋਂ ਮਿਲਿਆ?’’ ਉਸਦਾ ਇਹ ਸੁਆਲ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੰਜਣ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਡੀਜ਼ਲ ਨੇ ਇੰਜਣ ਨੂੰ ਗਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਗਤੀ ਨੇ ਡਾਇਨਮੋ ਨੂੰ ਘੁੰਮਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਘੁੰਮਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਥੇ ਵੀ ਡੀਜ਼ਲ ਰੂਪੀ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜੋ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛਦੇ, ਦੱਸਦੇ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਅਸੀਂ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਪਲੇਟ ਫਾਰਮ ’ਤੇ ਪੁੱਜਣ ਤੇ ਥੱਲੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਐਲੀਵੇਟਰ ਹੀ ਉਨਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸਨ।

ਮੇਘ ਰਾਜ ਮਿੱਤਰ, ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਨਿਵਾਸ
ਗਲੀ ਨੰ: 8, ਕੱਚਾ ਕਾਲਜ ਰੋਡ
ਬਰਨਾਲਾ (ਪੰਜਾਬ)
ਮੋ : 98887-87440

3/11/2013

18 ਅਕਤੂਬਰ 2006 ਨੂੰ 91 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਅਜਿਹੀ ਬੰਦ ਹੋਈ ਕਿ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਮੁੜ ਚਾਲੂ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ। ਮੇਰੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫਾਰਮ ਭਰੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਲਿਖੀ ਵਸੀਅਤ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰ ਕਿਸੇ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਦਾਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਪੰਜ ਭਰਾ ਹਾਂ। ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਦੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਤੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦਾ ਹੱਕ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨਾਲ ਵੀ ਸਰੀਰਦਾਨ ਕਰ ਦੇਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਰੀਆਂ ਵਿਛਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਆਪੇ ਹੁੰਦਾ ਰਹੂ ਤੂੰ ਵਸੀਅਤ ਦੀਆਂ 100-50 ਫੋਟੋ ਕਾਪੀਆਂ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਤੇ ਹਰ ਅਫਸੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਆਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇ। ਇੰਝ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵਸੀਅਤ ਪੜੀ ਤੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਤੇ ਅਮਲ ਹੋਣਾ ਹੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਮੇਰੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭੈਣ ਤੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਇਸ ਨੇਕ ਕੰਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਵਿਚਾਰਕ ਵਖਰੇਵੇਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਅਸੀਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਦਿਆਨੰਦ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲੇਜ ਨੂੰ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ।

ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਆਗੂ ਦੀ ਦਿਲੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਇੱਛਾ ਜਿਤਾਈ ਤੇ ਮੈਂ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਸਤੇ ਲੈ ਲੈਣ। ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਸਾਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਕੇ ਸਰੀਰ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਸ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਆਗੂ ਦਾ ਫੋਨ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੇਰਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਆਪਣਾ ਦਿਮਾਗੀ ਸੰਤੁਲਨ ਖੋ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਠਦਾ ਬਹਿੰਦਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ‘‘ਹਾਏ ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀ ਸੰਸਕਾਰ ਵੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ।’’ ਅਸੀਂ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਕੇ ਸਰੀਰ ਵਾਪਸ ਮੰਗਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਉਨਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਬੇਨਤੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਆਏ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਅਸੀਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਦੇ ਉਸ ਭਰਾ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਮੁੜ ਠੀਕ ਹੋ ਸਕੇ।

ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਰੀਰ ਦਾਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਜਰਬੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਇੱਕ ਨਹਿੰਗ ਤੇ ਉਸਦੀ ਨਹਿੰਗ ਪਤਨੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਕੋਲ ਆ ਗਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਅਸੀਂ ਉਨਾਂ ਤੋਂ ਸਰੀਰਦਾਨ ਦੀ ਵਸੀਅਤ ਭਰਵਾ ਲਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਲੈ ਕੇ ਰਾਤੀਂ 8 ਕੁ ਵਜੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਹੀ ਆ ਗਏ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਰੀਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਬੱਚੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਚਾਰ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਤੇ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੇ ਗਲ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ ਹੀ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਸਾਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਉਹ ਨਿਹੰਗ ਔਰਤ ਮੈਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਮਿਲ ਗਏ। ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੰਝੂ ਵਗ ਤੁਰੇ। ਜਦੋਂ ਉਸਤੋਂ ਰੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, ‘‘ਮੈਨੂੰ ਉਸਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਦਾ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ, ਦੁੱਖ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਸਰੀਰਦਾਨ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਬਿਹਾਰ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਹ ਤੁਰ ਜਾਵੇਗਾ।’’ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸਰੀਰਦਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸਮਾਜਿਕ ਬੰਧਨਾਂ ਨਾਲ ਜਦੋ ਜਹਿਦ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਤਜਰਬੇ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਵੱਧਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

3/11/2013

ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿ ਮੇਰੇ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਘੰਟੀ ਵੱਜੀ, ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਇੱਕ ਇਸਤਰੀ ਬੋਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦੇ ਘਰ ਬੁਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਦੇ ਪੱਥਰ ਵਰਸਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਦੇ ਅੱਗ ਲੱਗਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਕੇਸ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ? ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘‘ਮੈਂ ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਖਤਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਪਰ ਜੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਆ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੇ’’ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ‘‘ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਦੂਰ ਹੈ ਜੇ ਮੈਂ ਚੰਡੀਗੜ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਨਜਦੀਕੀ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਭੇਜ ਦੇਵਾਂ ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਚਲੇ ਜਾਵੋਗੇ?’’ ਮੈਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੋ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇੱਕ ਨਜਦੀਕੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਗਰੰਥੀ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ‘‘ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਭੇਜ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਚਲੇ ਜਾਣਾ।’’ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਨਿਸਚਿਤ ਦਿਨ ’ਤੇ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਗਰੰਥੀ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਬਾਰੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਲੇਸ਼ ਪੈ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੇ ‘‘ਓਪਰੀ ਸ਼ੈਅ’’ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।

ਪਰ ਕੇਸ ਤਾਂ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨਰੇਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਸਚਿਤ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁਲਾ ਲਿਆ, ਸਤੰਬਰ 2013 ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਐਂਤਵਾਰ ਘਰੋਂ ਸੱਤ ਵਜੇ ਹੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਪਏ। ਖਰੜ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੇ ਸਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ‘‘ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਸੜਕਾਂ ਹੀ ਜਾਮ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਕਈ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਚਾਦਰਾਂ ਵਸਾ ਕੇ ਲਿਟੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕਾਰ ਅੱਗੇ ਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਮਜਬੂਰੀ ਦੇ ਸਤਾਏ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਘੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਥ ਦੇਣਾ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਖੁਦ ਇਹਨਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਗੱਡੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਐਕਸਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਗੱਡੀ ਬੈਕ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗੱਡੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਾਈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੋੜ ਕੱਟਕੇ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਪਿੱਛੋਂ ਖਰੜ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ ਤੇ ਮਹਿਲਾ ਚੌਕ ਨੂੰ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਪਏ। ਲੱਗਭੱਗ ਬਾਰਾਂ ਕੁ ਵਜੇ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਦੇ ਸਫਰ ਪਿੱਛੋਂ ਪੁੱਜ ਗਏ।

ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਇੱਕ ਰੀਟਾਇਰਡ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਤੇ ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰੱਥਕ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦਾ ਫੋਨ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਸੰਬਧਤ ਘਰ ਹੀ ਪੁੱਜਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਸਤਨਾਮ ਕ੍ਰਿਤੀ ਅਮਿਰਤਸਰ ਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜਿਲੇ ਵਿੱਚ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਗੂ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਸੰਬੰਧਤ ਘਰ ਪੁੱਜਣ ਦਾ ਮੈਸੇਜ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸੰਬੰਧਤ ਘਰ ਪੁੱਜਿਆ ਤਾਂ ਲੱਗਭੱਗ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਸੂਝਵਾਨ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮਾਣ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ‘ਜੀ ਆਇਆ’ ਕਹਿਣ ਲਈ ਉਹ ਸਾਰੇ ਆਏ ਸਨ। ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਲੋਂ ਸਭ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਰਸਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਵਿਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਗੱਲਾਂ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕੇਸ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾ ਬਿਠਾ ਸਕਣਾ ਸਾਡੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ।

ਸਾਰੇ ਸਾਥੀ ਸੂਝਵਾਨ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਿਆ ਉਂਝ ਵੀ ਸਭ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਧੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕੱਠ : ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਰਸਰੀ ਜਾਇਜਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ‘‘ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਚੜਾ ਕੇ ਨਾ ਦੱਸਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾਂਗੇ। ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸਤੋਂ ਕੀ ਪੁੱਛਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਧੰਦੇ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਤੇ ਸਿਰਫ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਉਹ ਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਵੇਗਾ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਬੁਲਾਵਾਗੇ।’’

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਬਾਹਰਲੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਅਸੀਂ ਨਰੇਸ਼ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।

ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਘਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ, ਉਮਰ ਭਾਵੇਂ ਉਸਦੀ ਪੰਜਾਹ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੁੱਝ ਗੱਲਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਗਈ।

ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ: ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰ ਵੱਜਣੇ ਸ਼ਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਚਾਰ ਸਕੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਚਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਚਾਰ ਕੋਠੀਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਤੀਸਰੇ ਨੰਬਰ ਵਾਲਾ ਭਰਾ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ ਆਪਣੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੋਠੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰੀਆਂ ਤੇ ਰੋਸਨਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸੀਸੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਪੱਥਰਾਂ ਨੇ ਚਕਨਾ ਚੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਢੇਰੀ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਮੌਜ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਚਾਰ ਬੱਠਲ ਭਰੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਦੋਵੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਮਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਤਾਂ 500 ਗ੍ਰਾਮ ਦਾ ਵੱਟਾ ਅੰਦਰ ਪਏ ਟਰੰਕ ਨਾਲ ਆ ਟਕਰਾਇਆ।

ਘਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਆਪਣੇ ਸੀਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਨੌਕਰ ਪ੍ਰਿਤੂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤ ਦਵਾਈ ਛਿੜਕਣ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਛਿੜਕਣ ਵਾਲੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਸੀਸੀ ਹੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ। ਸੀਸੀ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਸੀਰੀ ਦੀ ਚੱਪਲ ਉੱਡ ਗਈ। ਤਿੰਨੇ ਜਾਣੇ ਜਦੋਂ ਦਵਾਈ ਛਿੜਕ ਕੇ ਘਰੇ ਵਾਪਸ ਆਏ ਤਾਂ ਪੱਥਰ ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਜਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ।

ਭੂਤਾਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨੇ ਛੱਤ ਤੇ ਸੌਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਘਰ ਪੱਥਰ ਵੱਜਣ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਰਾਤ ਦੇ ਦਸ ਵਜੇ ਤਕ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਜਦੋਂ ਹਰਾ ਪਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਕੁਤਰਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਵੱਜਣ ਦਾ ਮਿਸਸਿਲਾ ਤੇਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਚੱਪਲ ਹੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।

ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਘਰ ਵਿੱਚ ਫੋਨ ਆਉਣੇ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਕਦੇ ਫੋਨ ਆਉਂਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ
ਲੱਭੀ ਚੀਜ਼ ਖੁਦਾ ਦੀ,
ਨਾ ਧੇਲੇ ਦੀ ਨਾ ਪਾ ਦੀ,
ਕਦੇ ਫੋਨ ਆ ਜਾਂਦਾ। ‘‘ਚਾਰ ਥਾਂ ਤੇ ਪੱਚੀ-ਪੱਚੀ ਲੱਖ ਭਰ ਦਿਓ ਫਿਰ ਖਹਿੜਾ ਛੱਡੂ’’ ਘਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਦੈਂਤ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ।

ਘਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ ਸਨ। ਫੋਨ ਉਤੇ ਮਾਵਾਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਚਕਵੀਆਂ ਤੋਂ ਚਕਵੀਆਂ ਗਾਲਾਂ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਤਿੰਨਾਂ ਫੋਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਾਲੇ ਵੇਖਦੇ ਜੋ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦਾ ਫੋਨ ਗਾਇਬ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕਾਲ ਉਸ ਫੋਨ ਤੋਂ ਆਈ ਹੁੰਦੀ।

ਕਈ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਫੋਨ ਪ੍ਰਿਤੂ ਚੁੱਕਦਾ ਤਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ‘‘ਤੇਰਾ ਘਰ ਨੀ ਵਾਰ ਨੀ ਤੂੰ ਫੋਨ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਫੋਨ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਘਰ ਬਾਰ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।’’

ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਰੇ ਚਾਰੇ ਦੇ ਭਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂ ਜਾਣ ਤੋਂ ਦਸ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਹੀ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਘਰ ਦੀ ਨੌਜੁਆਨ ਕੁੜੀ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਪੇਪਰ ਚੈਕ ਕਰਨੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪੇਪਰਾਂ ਦਾ ਬੰਡਲ, ਟਰੰਕ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਟਰੰਕ ਹੀ ਅੱਗ ਫੜ ਗਿਆ, ਪੇਪਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪਏ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਜਲ ਗਏ।

ਸਾਡੇ, ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਘਰ ਦਾ ਇੱਕ ਫੋਨ ਗੁੰਮ ਸੀ। ਫੋਨ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਮਿਲ ਵੀ ਜਾਂਦੇ।
ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਤੋਂ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਾ ਮਾਜਰਾ ਸਮਝ ਆ ਗਿਆ।

ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਲੋਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨ

ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਰਦਾ ਪੁੱਜਦਾ ਸੀ। 18 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੀ। ਘਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਜੀਅ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ ਚੰਗੀ ਸੀ। ਉਂਜ ਵੀ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਖਾਨਦਾਨੀ ਜੈਲਦਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਜੈਲਦਾਰੀ ਸਿਸਟਮ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਸੂਸਾਂ ਨੂੰ ਨੰਬਰਦਾਰ, ਜੈਲਦਾਰ ਤੇ ਚੌਂਕੀਦਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਗੋਰੇ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੈਲਦਾਰੀ ਚਲੀ ਗਈ। ਪਰ ਪ੍ਰੀਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਅੱਲਾਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੋ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਦੱਸ ਪੁੱਛ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸੌ ਸੌ ਬੰਦਾ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਪਹਿਰੇ ਵੀ ਲਵਾਏ ਗਏ। ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਫਾਇਰ ਵੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਭੂਤਾਂ ਡਰਦੀਆਂ ਹੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਨਾ ਪਾਉਣ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਲਈ ਬੀਜੀ ਗਈ ਦੋ ਏਕੜ ਚਰੀ ਵੀ ਟ੍ਰੈਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਤਾਂ ਜੋ ਭੂਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹਿਣ ਬਸੇਰਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ।

ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਤੇਈ ਵਰਿਆਂ ਦੀ ਜੁਆਨ ਐਮ. ਏ. ਪੜੀ ਕੁੜੀ ਵੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਾਠ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਾਉਂਦੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਤੇਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਨਕੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਘਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਪਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀਆਂ।

ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ : ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇਵਾਰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਿਤੂ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਤੂ ਚੌਦਾ ਪੰਦਰਾਂ ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਘਰ ਦਾ ਨੌਕਰ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਤੂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਿਉਂ ਕਰਦਾ ਸੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਘੋਖਣ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਜੋ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਸਯੋਗ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਜੁੰਮੇਵਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ।

ਪ੍ਰਿਤੂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ : ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਮੁਖੀ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਪੇਕੇ ਨਜਦੀਕੀ ਪਿੰਡ ਰਾਮੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪੇਕੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰਨਾਮਾਂ ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਹਰਨਾਮੇ ਦੇ ਪੰਜ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਉਹ ਦੋ ਕਿੱਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ। ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਹਰਨਾਮਾ ਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਘਰ ਦਾ ਖਰਚਾ ਪਾਣੀ ਤੋਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲੱਤ ਲੱਗ ਗਈ। ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੇ ਹਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਪੱਤੇ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਯਤਨ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਹਰਨਾਮਾਂ ਆਪਣੀ ਲਤ ਤੋਂ ਬਾਜ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਦਾ ਦਰਦਨਾਇਕ ਫੈਸਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਪਿਆਰ ਸਬੰਧ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਧ ਗਏ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਘਰ ਨੂੰ ਹੀ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਈ। ਪੰਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹਰਨਾਮੇ ’ਤੇ ਆ ਪਈ। ਭੁੱਕੀ ਦੀ ਲਤ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਹਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਵੀ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਤੇ ਫੇਟ ਵੱਜਣ ਕਾਰਨ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਹਰਨਾਂਮਾ ਜਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਪਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰਾਂ ਨੇ ਹਰਨਾਮੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਲੋੜਬੰਦ ਪ੍ਰੀਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਵੇ। ਪਰ ਹਰਨਾਮਾ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੀ ਧੀ ਵੱਡੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸਾਲੀ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕੇਗਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਚਾੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਚਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਲੱਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜਖਮੀ ਹੁੰਦੇ ਲਿੱਦ ਹੂੰਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਹ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਬਚਿਆ ਖੁਚਿਆ, ਬਾਸੀ ਖਾਣਾ ਖਾਂਦਿਆਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਲੰਘ ਗਏ।

ਪ੍ਰਿਤੂ ਦਾ ਇਸ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣਾ : ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ਦਸ ਕੁ ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦਰਵਾਜੇ ’ਤੇ ਦਸਤਕ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ‘‘ਭੂਆ ਦਰਵਾਜਾ ਖੋਲ ਮੈਂ ਪ੍ਰਿਤੂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।’’ ਘਰ ਦੀ ਮਾਲਕਨ ਨੇ ਜਦੋਂ ਦਰਵਾਜਾ ਖੋਲਿਆ ਤਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਦਰਵਾਜਾ ਖੜਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤੂੰ ਕੌਣ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ‘‘ਮੈਂ ਹਰਨਾਮੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਹਾਂ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਭੱਜ ਆਏ ਹਾਂ। ਉਹ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਿਸੇ ਨਜਦੀਕੀ ਦੇ ਘਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਭੂਆ ਮੈਨੂੰ ਰੱਖ ਲੈ ਮੈਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਕਰਾਂਗਾ। ਘਰ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਧੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਵਧੀਆ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪੜਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਸੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਿਤੂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰਿਤੂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਘਰ ਦਾ ਔਖਾ ਤੋਂ ਔਖਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ, ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ, ਪਾਥੀਆਂ ਪੱਥਣ, ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਉਸਨੂੰ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨੱਕੇ ਮੋੜਨ, ਗੁੱਡ ਗੁਡਾਈ ਤੇ ਦਵਾਈ ਛਿੜਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਪ੍ਰਿਤੂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਹੀ ਪੈਂਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦੋ ਚਾਰ ਲੱਫੜ ਵੀ ਜੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ। ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬਚਿਆ ਖਾਣਾ ਪ੍ਰਿਤੂ ਹੀ ਖਾਂਦਾ। ਘਟੀਆ ਵਤੀਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਘਰ ਦੀ ਨੌਜੁਆਨ ਕੁੜੀ ਦਾ ਰੋਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਤੂ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਨੂੰ ਪੁੱਜ ਗਿਆ।

ਹੁਣ ਉਹ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਗਿਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਂਦੇ ਪੀਂਦੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਈਰਖਾਲੂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਪ੍ਰਿਤੂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਚਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘‘ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਦੇ ਭੱਜਣ, ਪਿਉ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਦੋ ਕਿੱਲੇ ਵਿਕਣ ਵਿੱਚ ਤੈਨੂੰ ਆਸਰਾ ਦੇ ਰਹੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦਾ ਹੀ ਹੱਥ ਹੈ।’’ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਪ੍ਰਿਤੂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਨਫਰਤ ਦੇ ਭਾਂਬੜ ਬਾਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਸਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਫੋਨ ’ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ’’ ਤੇਰਾ ਘਰ ਨੀ ਵਾਰ ਨੀ। ਤੂੰ ਫੋਨ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਕੌਣ ਹੈ, ‘‘ਕਦੇ ਉਸਦਾ ਕਹਿਣਾ ‘‘ਪੱਚੀ ਪੱਚੀ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਚਾਰ ਜਗਾ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾਉ’’ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਸਦੇ ਅਰਧ ਚੇਤਨ ਮਨ ਦੀਆਂ ਉਪਜਾਂ ਸਨ। ਉਹ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕੁੱਝ ਕਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਸੋਚਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਰਧ ਪਾਗਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮੁੜ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁੰਮ ਹੋਏ ਇੱਕ ਫੋਨ ਬਾਰੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ‘‘ਉਹ ਦੂਰ ਹੈ ਮੈਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਲਿਆ ਕੇ ਘਰੇ ਰੱਖ ਦੇਵਾਂਗਾ।’’

ਪ੍ਰਿਤੂ ਨਾਲ ਵਤੀਰਾ : ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਿਤੂ ਨਾਲ ਵਤੀਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਖੇਧੀ ਯੋਗ ਸੀ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ, ਕੱਖ ਕੰਡਾ, ਘਰ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਣਾ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਡੀ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਛਿੜਕਣਾ ਆਦਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਉਸਨੂੰ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਦੁਖੀ ਤਾਂ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਗਾਲਾਂ, ਝਿੜਕਾਂ ਤੇ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਨਾਂ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖਾਣ ਪਿੱਛੇ ਦੂਹਰਾ ਮਿਆਰ ਆਪਦਿਆਂ ਲਈ ਹੋਰ ਤੇ ਨੌਕਰਾਂ ਲਈ ਹੋਰ।

ਸਿੱਟਾ : ਇਸ ਕੇਸ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਸ ਸਿੱਟੇ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰਨ ਗਰੀਬੀ, ਦੂਹਰਾ ਮਿਆਰ ਜਾਂ ਈਰਖਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ 70% ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਪੁਚਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਅੱਠ ਲੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਦਕੁਸੀ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜਥੇਬੰਦ ਹੋਕੇ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆ ਨਿਤਰਣ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਲੋਟੂ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਿਤੂ ਵਲੋਂ ਲਾਈ ਇੱਕ ਚੰਗਿਆੜੀ, ਭਾਂਬੜ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ਸੋ ਲੋੜ ਹੈ ਜਥੇਬੰਦਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਨਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।